منظّم و در پیِ هم دارد؛ گام‏هایی که باید هر یک به درستی، در جایگاه منطقیِ خود قرار بگیرد تا مجموع آن‏ها فرایند نظام‏مند تفسیر را سامان دهد.

 هدف ما از ارائه روش تفسیر روایی، بررسی روش تفسیر رواییِ محض نیست که تنها به گرد‌آوری روایات در ذیل آیات می‏پردازد؛ بلکه مراد ما بررسی روش تفسیر رواییِ جامع است.

 پیکربندی روش تفسیر رواییِ جامع، به این شکل است: ۱. قطعه‏بندی متن، ۲. تعیین معنای کانونی، ۳. واژه‏شناسی، ۴. اصطلاح‏شناسی، ۵. ترکیب‏شناسی، ۶. سیاق‏شناسی ۷. ‏شناسایی آیات ناظر و مرتبط، ۸. گردآوری روایات، ۹. حلّ اختلاف روایات، ۱۰. بهره‏گیری از میراث تفسیری.

 مقصود از قطعه‏بندی آیه، انتخاب بخشی از آیه یا سوره، به عنوان یک «واحد مفهومی» است.

 معنای کانونی، مقصود و پیام اصلیِ قطعه انتخابی است تا مفسّر، مسیر و محور حرکت متن را بیابد و بتواند نقشه پژوهش خود را ترسیم کند.

 پس از تعیین واحد مفهومی و تشخیص معنای کانونی، یک واژه در مرکز توجّه ما قرار می‏گیرد که عنوانی کلّی برای همان معنای کانونی شمرده می‌شود و به گونه رایج، واژه‏ای قرآنی و برآمده از آن است.

 برای فهم و کشف معانی واژه‏ها، دو شیوه به کار می‏رود: شیوه تقلیدی و شیوه اجتهادی.

 در واژه‌شناسیِ تقلیدی، با مراجعه به کتب لغت، معنای ارائه شده در ذیل واژه مورد نظر را می‏یابیم و با اعتماد به درستیِ گفته لغت‏دانان، همان را معنای اصلی کلمه فرض می‏کنیم.

 جایگاه استفاده از شیوه تقلیدی، مواردی است که نیاز به سخت‏گیریِ علمی و نکته‏سنجی نیست.

 شرط اساسی شیوه تقلیدی، مراجعه به کتاب‏های کهن و معتبر لغت است.

استناد هستند.^۱ مؤلّفان این لغت‏نامه‏ها خود، اهل زبان و ادیب بوده‌اند و یا به صورت مستقیم میان اعراب رفته، از طریق هم‌زیستی با آنان، معنای اصلی و اصیل واژگان عربی را در می‏یافتند.

کهن بودن کتاب لغت، از آن رو مهم است که واژه‏های مورد بررسی ما در حوزه قرآن، پانزده قرن پیش به کار رفته است. روایات تفسیریِ ناظر به قرآن نیز حدود دوازده تا پانزده قرن پیش، از زبان مبارک معصومان علیهم السّلام صادر شده‌اند و بسی محتمل است که معنای این کلمات در آن روزگار، با معنای ارائه شده توسّط لغت‏دانان معاصر، متفاوت باشد. دلیل موجّه بودن این احتمال، آن است که وظیفه اصلی لغت‏دان، ارائه معنای واژه در روزگار خویش است و پرداختن به سیر تحوّلی معنای واژه، از وظایف اصلی او نیست. بر این پایه، استناد به کتب لغت معاصر مانند المنجد، أقرب الموارد، المعجم الوسیط و… در حوزه ترجمه و تفسیر متون کهن به ویژه متون مقدّس و دینی، قابل تأیید نیست.

گفتنی است که برخی از کتاب‏های لغت، جزو کتاب‏های کهن و پنج قرن نخست نیستند؛ امّا تفسیرهای متفاوت لغت‏شناسان مهمّ پیش از خود را نقل کرده‏اند و مفاد چند کتاب اصلیِ لغت را گرد آورده‏اند و از همین رو، استناد به آن‏ها نیز روا و بدون اشکال است، مانند لسان العرب، نوشته ابن منظور (م ۷۱۱ق). همچنین است اگر کتاب لغتی در روزگار معاصر نوشته شود، امّا مؤلّف آن عهده‏دار ارائه معنای نخستین واژه و بیان دگرگونیِ احتمالی معنای کلمات گردد. این گونه منابع نیز قابل استفاده و استنادند.

خلاصه این‏که: ما باید معنایی را که مخاطبان قرآن و حدیث از واژه می‏فهمیده‏اند، به دست بیاوریم و آن را از معناهای نوپدید، متمایز و معیّن نماییم.

چکیده

 روش تفسیر، به معنای چگونگیِ پیمودن مسیر تفسیر و فرایند فهم آیات و رسیدن به مراد الهی از آن‌ها است. پیمودن این مسیرِ نه چندان کوتاه، نیاز به برداشتن گام‏هایی