و هیچ کس جز بر زیان خود [گناهى‏] انجام نمى‏دهد، و هیچ باربردارى بار [گناهِ‏] دیگرى را بر نمى‏دارد).

اما یک آیه، از این قاعده پیروی نکرده و بدی را نیز همراه حرف «لام» آورده است:

۰.(إِن أَحسَنتُم أَحسَنتُم لِأَنفُسِکم وَ إِن أَسَأتُم فَلَها).^۱

مفسّران برای حلّ این مسئله، پاسخ‏های متعدّدی داده‏اند که طبرسی آن‏ها را کوتاه و مفید گرد آورده است:

۰.وإنّما قال: (فَلَها) على وجه التقابل، لأنّه فی مقابلة قوله (إِن أَحسَنتُم أَحسَنتُم لِأَنفُسِکم) کما یقال: «أحسن إلى نفسه» لیقابل «أساء إلى نفسه». ولأنَّ معنى قولک: «أنت منتهى الإسائة» و «أنت المختصّ بالإسائة» متقاربٌ. فلذلک وضع اللّام موضع إلى. وقیل: إنَّ قوله (فَلَها) بمعنى: «فعلیها» کقوله تعالى: (لَهُم اللَّعنةُ)^۲ أی: علیهم اللّعنة. وقیل: معناه «فلها الجزاء والعقاب». وإذا أمکن حمل الکلام على الظاهر، فالأولى أن لا یعدل عنه.^۳

طبرسی در این عبارت، چهار احتمال مطرح کرده است: ۱. به کار بردن «لام» در جمله دوم، برای رعایت تقابل میان این جمله و جمله قبل است. ۲. «لام» به جای «إلی» به کار رفته تا حاکی از غرق شدن در بدی باشد. ۳. «لام» در این جا به معنای «علی» به کار رفته است. ۴. بخشی از عبارت، حذف شده و چنین بوده است: «کیفر و سزا برای او است».

این احتمالات معنایی، قابل قبول‏اند؛ امّا روایتی در دست است که معنای نوی را به دست می‏دهد. این روایت مرسل می‏نماید؛ امّا در واقع، سندش معلّق بر سند روایت قبل از آن است. البتّه برخی از افراد واقع در سند، امامی و شیعه نیستند و در وثاقت برخی نیز اختلاف است. با این حال، بسیاری از مفسّران آن را بدون خدشه در سند، نقل کرده و به عنوان یک احتمال معنایی، در کنار دیگر معانی جای داده‏اند.^۴ این روایت که از امام

روایت در این جا، آموزش چگونگیِ استفاده از آیه برای رسیدن به مفهومی مشخّص از آن است؛ نقشی که خداوند خود، در قرآن به عهده پیامبرش نهاد^۱ و بر پایه حدیث ثقلین، توسّط امامان امتداد یافته است. در این موارد، نیازی به اثبات صدور و یا ظنّ قوی به صدور روایت نیست و روایت نقش خود را ایفا نموده است. روایت، ما را به مفهومی از آیه رسانده که در نگاه نخست، ظاهر نبوده امّا با تأمّل بیش‏تر و با استفاده از راه‏نمایی روایت، آیه برای ما تبیّن یافته است.^۲

نمونه. قرآن کریم نیکی و بدیِ انسان را دست‏آورد و کسبی می‏داند که به خود او باز می‏گردد. اگر خوب باشد، آن را با حرف «لام» و اگر بد باشد، با حرف «علی» به انسان باز می‏گرداند. این امر، مطابق با قاعده عرفی و زبانی است. خوبی، به سود انسان و برای او است و بدی، به زیان و بر ضدّ او. این نکته در آیات زیر، مطابق همین قاعده آمده است:

۰.(لا یکلِّفُ اللَّهُ نَفساً إِلاَّ وُسعَها لَها ما کسَبَت وَ عَلَیها مَا اکتسبت.^۳

۰.خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایى‏اش تکلیف نمى‏کند. آنچه [از خوبى‏] به دست آورده، به سود او است و آنچه [از بدى‏] به دست آورده، به زیان او است).

۰.(وَ مَن یکسِب إِثماً فَإِنَّما یکسِبُهُ عَلى‏ نَفسِهِ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَکیماً.^۴

۰.و هر کس گناهى مرتکب شود، فقط آن را به زیان خود مرتکب شده، و خدا همواره داناى سنجیده‏کار است‏).

۰.(... وَ لا تَکسِبُ کلُّ نَفسٍ إِلاَّ عَلَیها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ أُخرى‏....^۵