463
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

حسن بن صالح نیز همسان با دیگر هم‌کیشان مرجئی مسلک خویش، بر این باور بود که رواست با وجود افضل، مفضول بر کرسی امامت بنشیند، به شرط آن‌که افضل به چنین امامتی رضایت داده باشد. او بر همین مبنا خلافت ابوبکر و عمر را صحیح می‌دانست و با اقرار به افضلیت حضرت علی علیه السلام بر آن ‌دو، معتقد بود که امام علی علیه السلامخود از امامتش دست شسته و بنابر مصالحی این امر را به آنها واگذار کرده و از این فعلش خرسند نیز بوده است.۱

سالم‌ بن ابی حفصة

أبوالحسن۲ یا أبویونس۳ سالم بن ابی حفصه ابن زیاد/ عبیدة عجلی کوفی۴، معروف به سالم تمار.۵ در سال ۱۳۷ ق دیده از جهان فرو بست.۶ ابن حجر سال فوت او را حدود ۱۴۰ گزارش کرده است.۷ از زادروز او اطلاعی در دست نیست، اما می‌دانیم ابن عباس را دیده۸ و از معاصران عمر‌ بن ذرّ مرجئی بوده است.۹ منابع اهل‌سنت او را شیعی مفرط دانسته‌اند؛۱۰ اما برخی منابع شیعی نیز او را مرجئی خوانده‌اند.۱۱ برخی نیز او را زیدی و بتری معرفی کرده‌اند.۱۲

سالم نیز همچون دو تن دیگر، اهل روایت و ‌حدیث بوده و به همین جهت رجالیان وثاقت او را به بحث نشسته‌اند.۱۳ او همراه با کثیرالنواء وأبوالجارود در لسان امام صادق علیه السلام کذّاب و مکذّب

1.. نوبختی، فرق الشیعه، ص‌۲۰؛ اشعری قمی، المقالات والفرق، ص‌۱۷- ۱۸؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ج‌۱، ص‌۱۳۷؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص‌۳۴.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج‌۲، ص‌۵۰۰.

3.. ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج‌۳، ص‌۳۷۴ و ج‌۱۲، ص‌۲۵۴؛ ابن حجر، لسان المیزان، ج‌۷، ص‌۲۲۴.

4.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص‌۱۵.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص‌۱۱۵.

6.. ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج‌۳، ص‌۳۷۵.

7.. همان، ص‌۳۷۴.

8.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج‌۲، ص‌۱۱۰.

9.. ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج‌۳، ص‌۳۷۴؛ طبری، المنتخب، ص‌۱۵۰.

10.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج‌۲، ص‌۵۰۱.

11.. حلی، خلاصة الاقوال، ص‌۲۴۷.

12.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج‌۲، ص‌۱۱۰؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج‌۳، ص‌۳۷۴؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج‌۲، ص‌۵۰۰.


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
462

هنگامی که کار بر عیسی تنگ شد، هر دو با هم در خانه برادر حسن، علی بن صالح، پنهان شدند۱ تا عیسی درگذشت و حسن نیز چند ماهی پس از عیسی بدرود حیات گفت.۲ دلیل این شیوه زندگی و انگیزه خلیفه برای دستگیری او را باید در اندیشه‌ها، آرا و دعوت وی دانست که از سویی زمینه‌ساز جلب خاندان علی بن ابی‌طالب علیه السلامو از سوی دیگر، سبب بیم و نگرانی دستگاه خلافت می‌شد.

شیخ طوسی ذیل روایتی که راوی آن حسن بن صالح است، ضمن آن‌که این شخص را زیدی بُتری می‌خواند، هر روایتی که مختص او باشد را متروک العمل شمرده است.۳

او بیشتر از امام جعفر صادق‌ علیه السلام و شهاب‌ بن عبد ربه - در منابع شیعی - و أبان‌ بن أبی‌عیاش بصری، ابراهیم بن مهاجر بجلی، أجلح‌ بن عبداللّه‌ کندی، اسماعیل بن عبدالرحمان، أشعث‌ بن سوار، بکیر بن عامر بجلی، أبی‌بشر بیان بن بشر أحمسی، جابر بن یزید جعفی، صالح بن صالح بن حی، عبداللّه بن دینار، عبداللّه بن عیسى بن عبدالرحمان‌ بن أبی ‌لیلى، عمرو بن دینار، أبی ‌إسحاق عمرو بن عبداللّه‌ سبیعی، محمد بن عجلان، منصور بن معتمر، هارون‌ بن سعد عجلی و سلمة بن کهیل - در منابع اهل‌سنت - نقل روایت کرده است.۴

بیشتر روایات منقول از وی در کتب شیعه نیز از طریق حسن‌ بن محبوب به دست ما رسیده است؛۵ اما راویانی که در منابع اهل‌سنت از او نقل روایت کرده‌اند کسانی‌ همچون، برادرش علی بن صالح بن حی، مصعب بن مقدام، وکیع بن جراح، یحیى بن آدم، یحیى بن أبی بکیر، یونس بن أرقم و أحمد‌ بن عبداللّه بن یونس هستند.۶

1.. اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص‌۴۰۸.

2.. همان، ص‌۴۲۰.

3.. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج‌۱، ص‌۴۰۸؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج‌۴، ص‌۳۶۲.

4.. کلینی، الکافی، ج‌۳، ص‌۴۷۸؛ همان، ج‌۴، ص‌۲۱؛ همان، ج‌۵، ص۳۴، ۴۰۹؛ ج‌۶، ص۸۰، ۱۲۵، ۱۸۲، ۲۰۰و...)؛ نک: شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج‌۳، ص‌۳۱۳؛ ج‌۶، ص‌۱۷۴؛ ج۷، ص‌۲۲۲؛ ج۸، ص۸۰، ۱۷۶، ۲۱۹ و ج‌۹، ص‌۲۱۶؛ شیخ طوسی، الاستبصار، ج‌۴، ص۲، ۱۳۴، ۱۶۱، ۱۹۰؛ شیخ صدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، ج‌۳، ص۱۴۷، ۴۳۳ و ج‌۴، ص‌۳۳۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج‌۷، ص‌۳۶۱؛ المزی، تهذیب الکمال، ج‌۶، ص‌۱۷۸-۱۷۹).

5.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج‌۴، ص‌۳۶۲.

6.. المزی، تهذیب الکمال، ج‌۶، ص‌۱۸۰.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 37389
صفحه از 572
پرینت  ارسال به