357
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

عوالم پیشین در مدرسه کلامی کوفه و قم

روح اللّه رجبی پور۱

مقدمه

عوالم پیشین و به‌ویژه ماجرای اخذ میثاق و کسب معرفتی پیشین برای انسان - با توجه به طرح آن در متون فراوانی از شیعه و اهل‌سنت - مورد توجه دانشمندان مسلمان قرار گرفته و هر عالمی‌ از جنبه‌‌‌ای به آن نگریسته و از زاویه خاصی آن را مورد بررسی قرار داده است.

پژوهش حاضر به‌دنبال چیستی و تعداد عوالم پیشین نیست، بلکه آنچه در این میان مغفول مانده است، کنکاشی تاریخی و بررسی سیر تطور این ‌اندیشه با محوریت روایات عوالم پیشین و چگونگی تعامل عالمان امامیه در مدرسه کوفه و قم با آن و نمایان کردن چرخشی نظری در حوزه بغداد در این زمینه است.

تاریخ تفکر امامیه، دوره‌ها و مکتب‌های گوناگونی را تاکنون به خود دیده است. هر کدام از این مکتب‌ها، ویژگی‌های خاصی داشته‌اند. در این میان، دو مدرسه کوفه و قم، مدارس عصر حضور ائمه علیهم السلامو خاستگاه تدوین جوامع اصلی حدیثی شیعه‌اند که این امر به اهمیت نوع نگاه این مدارس به آموزه‌های شیعی می‌افزاید. مکتب متأخر از این دو مدرسه، مدرسه بغداد است که از جهات مختلفی، همانند روش ‌اندیشه‌ورزی و ارزش‌گذاریِ روایات با دو مدرسه نخست، تمایزات متعددی داشته است. این تمایزات در آموزه‌های گوناگون دینی نمایان شده است. یکی از

1.پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث قم (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام).


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
356

المدرسین فی الحوزة العلمیة، ۱۴۱۷ق، چاپ پنجم.

۲۲. طبرى آملى، محمد بن جریر بن رستم‏، دلائل الامامه، قم: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.

۲۳. عبدالجبار معتزلی، ‌تثبیت دلائل النبوة، قاهره: ‌دار المصطفی، بی‌‌‌تا.

۲۴. ______، المغنی فی ابواب العدل والتوحید، تحقیق: جورج قنواتی، قاهره: الدار المصریه، ۱۹۶۵م.

۲۵. فاریاب، حسین، عصمت امام در تاریخ تفکر امامیه تا پایان قرن پنجم هجری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۰ش.

۲۶. ______، «بازخوانی براهین عقلی متکلمان امامیه تا پایان قرن پنجم هجری»، اندیشه نوین دینی، سال هشتم، ش‌۳۰، ۱۳۹۱ش.

۲۷. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: ‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، چاپ چهارم.

۲۸. گرامی، سید محمد هادی، «ملاحظاتی درباره گفتمان تفویض در نخستین سده‌های ‌اسلامی»، امامت پژوهی، سال اول، شماره چهارم، ۱۳۹۰ش.

۲۹. مازندرانی، محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.

۳۰. مسعودی، أبو الحسن على بن الحسین بن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دارالهجرة، ۱۴۰۹ق، چاپ دوم.

۳۱. مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه: هاشم ایزد پناه، تهران: نشر کویر، ۱۳۸۶ش، چاپ دوم.

۳۲. نجارزادگان، فتح اللّه، تفسیر تطبیقی بررسی معناشناسی امام و مقام امامت از دیدگاه مفسران فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۰ش.

۳۳. نجاشی، احمد بن علی بن احمد، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، به کوشش سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشرالاسلامی، ۱۴۱۶ق.

۳۴. نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 37138
صفحه از 572
پرینت  ارسال به