سخن آغازین

امروزه بسیاری از تحلیل‌گران تاریخ اندیشه، در به سامان رساندن مطالعات و پژوهش‌های خویش رفتاری مشابه با یک‌دیگر دارند و آن همانا کاربست نوعی طبقه‌بندی در تبیین و تحلیل اندیشه‌هاست. براستی دوره‌بندی در مطالعات تاریخی، ضرورتی انکار‌ناپذیر است که گریزی از آن در تحلیل اطلاعات تاریخی نیست.

در این میان، طبقه‌بندی تاریخ کلام امامیه در قالب مدارس مختلف کلامی، از بهترین الگو‌هایی است که ظرفیت پژوهش پیرامون تبارشناسی اندیشه امامیه را بیش از نمونه‌های دیگر فراهم می‌آورد. این که تغییر و تطور دانش کلام میان امامیان -چه در ناحیه روش و چه در حوزه مضامین کلامی -چه داستانی را در طول تاریخ برای خویش رقم زده است، خود زمینه‌ساز پی‌ریزی کلان‌پروژه «تاریخ کلام امامیه» در پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام بوده تا با یک نگاه تحلیلی بار سنگین پژوهش در این فضای کمتر شناخته‌شده را بر دوش گرفته باشد. در این میان اما، سهم مدرسه کلامی کوفه از جهاتی بیش از دیگر مدارس کلامی است.

کوفه، شهری است که در سال ۱۷ هجری (۶۳۸م) به دستور خلیفه دوم و به‌دست سعد‌بن ابی‌وقاص برای سامان‌دهی محیطی و جغرافیایی سپاهِ فاتح‌ِ اسلام در نبرد قادسیه پی‌ریزی شد. آب و هوای نیکو و دست‌رسی آسان به فرات، هم‌جواری و نزدیکی به ایران و اوضاع مطلوب اقتصادیِ برخاسته از کسب غنائم و خراج سرزمین‌های فتح شده، سیل مهاجرتِ اقوام و گروه‌های مختلف از سراسر مملکت اسلامی را برای این شهر نوبنیاد ارمغان آورد و دیری نپایید که اصالت نظامی‌اش کم‌رنگ و در عمل کانونی برای مهاجرانِ سرزمین‌های مختلف شد. در کنار این