غلو دانستهاند.۱ ولی درباره برقی تنها میدانیم وی مورد طعن قمیها قرار گرفت. البته ابن غضائری اشکال کار برقی را در شیوه روایتگری او دانسته و طعن قمیها را ناظر به اخذ روایت از مشایخ مجهول و ناشناخته دانسته است.۲ شیخ طوسی و نجاشی نیز وی را با عنوان «ثقة فی نفسه» ستودهاند۳ و به غلو یا حتی اتهام وی به گرایشهای غالیانه اشارهای نکردهاند.
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا واقعاً احمد اشعری تنها به دلایل اعتقادی و برای مبارزه با غلو و پیشگیری از انتشار آموزههای غالیانه چنین واکنشی نشان داد یا این اقدام او برخاسته از عوامل و اوضاع اجتماعی آن عصر بوده است؟
البته اطلاعات ما درباره این واقعه تاریخی بسیار اندک است و مستندات کافی برای تحلیل دقیق این دوران در دست نیست. پیش‌تر اشاره شد که تحلیل مشهور از این واقعه تاریخی، این اقدام را مرتبط با سختگیری قمیها در مباحث اعتقادی بهویژه مقامات اهل بیتعلیهم السلام دانستهاند؛ البته برخی معتقدند اخراجشدگان واقعاً غالی و منحرف بودهاند و عدهای نیز باورهای تقصیری مشایخ قم را عامل اتهام و اخراج ایشان دانستهاند. به هر حال، بر اساس این تحلیل، عامل اخراج این افراد، تنها غالی بودن ایشان در نگاه مشایخ قم است؛ چه این اتهام صحیح باشد و چه ناروا.
گفته شد کشی نیز از احمد بن علی شقران، راوی از حسین بن عبیداللّٰه (یکی از اخراجشدگان)، نقل کرده که در آن زمان کسانی که به غلو متهم بودند از شهر اخراج میشدند.۴ البته چنانکه اشاره شد، برخی از کسانی که اخراج شدند به غلو نیز متهم بودند. همچنین میدانیم مشایخ قم در مورد غلو حساس بودند و از نقل مضامینی که احساس میکردند بوی غلو از آن استشمام می‌شود پرهیز داشتند. با این همه، به نظر میرسد اخراج این گروه از راویان، دلایل اعتقادی و برخاسته از باورهای دینی نداشته است و شواهد موجود را میتوان بهگونهای دیگر نیز تحلیل کرد.
مناقشه در تحلیل مشهور
تحلیل مشهور از جهاتی مناقشهپذیر است:
