57
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

آثار بسیاری است که از جمله می‏توان به کتاب الرحمة‏ ـ نخستین کتاب فقهی جامع در زمینه فقه عبادات‏ ـ اشاره کرد.۱ این اثر که شامل پنج کتاب وضو، صلاة، زکات، صوم و حج است، در زمینه فقه عبادات تنظیم یافته است. از دیگر آثار او می‏توان کتاب‏های بصائرالدرجات، الضیاء فی الرد على المحمدیة و الجعفریه، فرق الشیعه، الرد على الغلاة، ناسخ القرآن و منسوخه و محکمه و متشابهه، فضل الدعاء و الذکر، جوامع الحج، مناقب رواة الحدیث، مثالب رواة الحدیث، المتعه، الرد على علی بن ابراهیم بن هاشم فی معنى هشام و یونس، قیام اللیل، الرد على المجبرة، فضل قم و الکوفه، فضل ابی‏طالب و عبدالمطلب و ابی ‏النبیصلی الله علیه و آله، فضل العرب، الإمامه، فضل النبیصلی الله علیه و آله، الدعاء، الاستطاعه، احتجاج الشیعة على زید بن ثابت فی الفرائض، النوادر، المنتخبات، المزار، مثالب هشام و یونس و مناقب الشیعه را نام برد.۲ نام او در سند ۱۱۴۲ حدیث در کتب اربعه به چشم می‏خورد.۳

۸. احمد بن موسی بن ابوبکر بن عبداللّٰه اشعری: در کتب رجال از او با نام احمد بن ابی‏زاهر موسی ابوجعفر اشعری یاد شده است. شیخ طوسی از وی در شمار افرادی یاد می‏کند که از ائمهعلیهم السلام روایتی نقل نکرده‏اند.۴ او از بزرگان قم نقل روایت کرده و محمد بن یحیی عطّار از اصحاب خاص او بوده است. از جمله آثار او می‏توان به کتاب‏های احادیث الشمس و القمر، البداء، الجبر و التفویض، الجمعة و العیدین، الزکاة، صفة الرسل و الانبیاء و الصالحین، ما یفعل الناس حین یفقدون الامام و النوادر اشاره کرد.۵

۹. آدم بن اسحاق بن آدم بن عبداللّٰه اشعری: ظاهراً وی از هیچ‏یک از ائمهعلیهم السلام روایتی نقل نکرده و تنها نامش در سند سیزده حدیث در کتب اربعه شیعه به چشم می‏خورد.۶ او صاحب کتابی است که احمد بن محمد بن خالد برقی و محمد بن عبدالجبار آن را روایت

1.. شیخ صدوق در مقدمۀ کتاب من لایحضره الفقیه از این اثر در زمرۀ کتب مشهوری یاد می‏کند که به آن ارجاع داده است (صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳ و ۴).

2.. نجاشی، رجال، ص۱۷۷ و ۱۷۸.

3.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۸۳.

4.. طوسی، رجال، ص۴۱۶.

5.. نجاشی، همان، ص۸۸.

6.. خویی، همان، ج۱، ص۱۰۸ ـ ۱۱۰.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
56

نامی از این کتب در آثار رجال‏نویسان بیان نشده است.۱

۵. محمد بن ریان بن صلت اشعری: از اصحاب امام هادیعلیه السلام.۲ او با عنوان محمد بن ریان از امام جوادعلیه السلام نیز نقل روایت کرده است.۳ برای او یک مجموعه مسائل از امام عسکریعلیه السلام۴ و یک کتاب که بین او و برادرش علی بن ریان مشترک است،۵ برشمرده‏اند.

۶. علی بن ریان بن صلت اشعری: از اصحاب امام هادی و امام عسکریعلیهما السلام.۶ وی از وکلای امام هادیعلیه السلام در قم بوده است.۷ نام او در سند ۲۷ روایت در کتب اربعه به چشم می‏خورد.۸ از جمله آثار او نسخه‏ای از امام هادیعلیه السلام، کتاب منثور الاحادیث۹ و کتابی مشترک بین او و برادرش محمد بن ریان را می‏توان نام برد.۱۰

۷. سعد بن عبداللّٰه بن ابی‏خلف اشعری: روشن نیست که نسب او به کدام‏یک از نسب‏های مشهور اشعریان بازمی‏گردد، اما با توجه به قرائنی، از جمله اینکه احمد بن محمد بن عیسی از پدر او روایت کرده، باید وی را در طبقه سوم اشعریان مهاجر جای داد. شیخ طوسی از او هم در شمار اصحاب امام عسکریعلیه السلام و هم در باب «من لم‏یرو عن الائمه» یاد کرده است.۱۱ نجاشی با تعبیراتی چون «شیخ هذه الطائفة و فقیهها و وجهها» او را وصف کرده است. او از پیشگامان سماع حدیث از غیر محدثان شیعه بوده و در طلب حدیث به مسافرت رفته است. از جمله محدثان غیر شیعی که وی از آنان سماع حدیث کرده است، می‏توان از حسن بن عرفة بن یزید و محمد بن عبدالملک دقیقی و محمد بن ادریس و ابوحاتم رازی و عباس بن عبداللّٰه ترقفی نام برد. او صاحب

1.. طوسی، رجال، ص۳۷۸؛ برقی، رجال، ص۵۶.

2.. طوسی، فهرست، ص۲۳۴؛ نجاشی، رجال، ص۳۴۵.

3.. طوسی، رجال، ص۳۹۱.

4.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۹۰.

5.. نجاشی، همان، ص۳۷۰.

6.. طوسی، رجال، ص۳۸۹ و۴۰۰.

7.. ابن داوود حلی، رجال، ص۱۳۸.

8.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۸.

9.. نجاشی، رجال، ص۲۷۸.

10.. طوسی، فهرست، ص۱۵۴.

11.. همو، رجال، ص۳۹۹ و ۴۲۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 24176
صفحه از 356
پرینت  ارسال به