47
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سلسله انساب اشعری، در شمار اصحاب و راویان امامان معصومعلیهم السلام قرار دارند. این افراد که در زمره اصحاب امام باقرعلیه السلام، امام صادقعلیه السلام و امام کاظمعلیه السلام به شمار می‏آمده و عمدتاً در نیمه اول و اواسط قرن دوم هجری می‏زیسته‏اند، عبارت‏اند از:

۱. موسی بن عبداللّٰه اشعری: از اصحاب امام صادقعلیه السلام.۱ شیخ طوسی در پایان نام او آورده است: «روی عنهماعلیهما السلام» که منظور روایت وی از دو امام باقر و صادقعلیهما السلام است.۲ در واقع این شخص را باید حلقه واسط بین محدثان قمی و امامان معصومعلیهم السلام دانست.

۲. شعیب بن عبداللّٰه اشعری: او که در کتب رجال با نام شعیب بن بکر بن عبداللّٰه نیز آمده، از اصحاب امام باقرعلیه السلام و امام صادقعلیه السلام دانسته شده است۳.

۳. عمران بن عبداللّٰه اشعری: از اصحاب امام صادقعلیه السلام.۴ کشی سه روایت درباره ملاقات وی با امام صادقعلیه السلام نقل کرده که در آنها امام تعبیرات جالبی درباره وی به کار برده است. در روایت اول که از ملاقات عمران با امام در منا حکایت دارد، امام او را دعا کرده و فرموده است: «أسأل اللّٰه أن یصلی على محمد، و ان یظلک و عترتک یوم لا ظل إلا ظله». در روایات دوم و سوم که گویای ملاقات عمران با امام در مدینه است، امام صادقعلیه السلام با تعابیری چون «هذا من اهل بیت النجباء» و «هذا نجیبُ قومٍ لنجباء، ما نصب لهم جبار إلا قصمه اللّٰه» او و اهل قم را ستوده‏ است.۵ این روایات بر علو مرتبه عمران نزد امام صادقعلیه السلام دلالت دارد.۶

۴. آدم بن عبداللّٰه اشعری: از اصحاب امام صادقعلیه السلام.۷

۵. ابوبکر بن عبداللّٰه اشعری: از اصحاب امام صادقعلیه السلام.۸

۶. عبدالملک بن عبداللّٰه اشعری: از اصحاب امام صادقعلیه السلام۹ که در روایتی امام درباره او

1.. برقی، رجال، ص۳۰؛ طوسی، رجال، ص۳۰۱.

2.. ر.ک: تفرشی، ج۴، ص۴۳۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۳۱.

3.. شیخ طوسی ضمن بیان نام عیسی ابوبکر بن عبداللّٰه از دو برادرش موسی و شعیب یاد کرده است (برقی، رجال، ص۳۰؛ طوسی، رجال، ص۳۰۱).

4.. طوسی، رجال، ص۲۵۷.

5.. همو، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۲۳ـ۶۲۵.

6.. آیت‏اللّٰه خویی هر سه روایت کشی را تضعیف کرده است (خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۱۵۷).

7.. طوسی، رجال، ص۱۵۶؛ برقی، رجال، ص۲۷.

8.. برقی، همان، ص۴۳.

9.. طوسی، همان، ص۲۳۸؛ برقی، همان، ص۲۴.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
46

خاندان به قم برمی‏گردد. قیس بن رمانه اشعری، از جمله اولین اشعریان شناخته‏شده در ارتباط با خاندان پیامبرصلی الله علیه و آله است و حلقه حدیثی این خاندان با ائمهعلیهم السلام را برقرار می‏کند. ابن شهرآشوب، وی را در شمار اصحاب امام سجادعلیه السلام آورده۱ و شیخ طوسی او را از اصحاب امام باقر۲ و امام صادقعلیهما السلام۳ می‏داند. برقی نیز او و فرزندش مفضل را در زمره اصحاب امام باقرعلیه السلام می‏داند.۴ در این بین، آنچه صحابی امام سجادعلیه السلام بودن قیس را تقویت می‏کند، قرار گرفتن فرزند او، مفضل بن قیس بن رمانه، جزء اصحاب امام باقر و امام صادقعلیهما السلام۵ است. با توجه به این مطلب، حضور قیس در یک طبقه بالاتر از فرزندش مفضل، در شمار اصحاب امام سجادعلیه السلام محتمل‏تر است. این شخص از آن دسته اشعریانی است که همراه مهاجران اشعری به قم نیامد و در کوفه باقی ماند.

در بین نخستین مهاجران اشعری نیز محدثانی از این خاندان را می‏یابیم که همراه این گروه به قم نقل مکان کرده‏اند. بر اساس نقل حموی در معجم البلدان با مهاجرت یکی از فرزندان عبداللّٰه بن سعد به قم ـ که تربیت‏شده کوفه و امامی‏مذهب است ـ تشیع به این شهر انتقال یافت.۶ ظاهراً شخص مورد نظر حموی، موسی بن عبداللّٰه است که تاریخ قم وی را نخستین اظهارکننده تشیع در قم معرفی کرده است.۷

با توجه به سابقه اشعریان در حدیث، برخاستن راویان و محدثانی از این خاندان به فاصله کمی از حضورشان در قم طبیعی می‏نماید. همین امر، علت حضور شماری از فرزندان عبداللّٰه بن سعد و دیگر سلسله انساب اشعری، در شمار اصحاب و راویان امامانعلیهم السلام در طبقه اول مهاجران اشعری است.

۲. شمار اصحاب و راویان امامانعلیهم السلام در طبقات محدثان اشعری

یک. طبقه اول محدثان اشعری

همان‏گونه که اشاره شد، در طبقه اول اشعریان مهاجر، شماری از فرزندان عبداللّٰه بن سعد و دیگر

1.. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‏طالب، ج۳، ص۳۱۲.

2.. با نام قیس بن رمانۀ اشعری (طوسی، رجال، ص۱۴۳).

3.. با نام قیس بن ابی مسلم اشعری کوفی (طوسی، رجال، ص۲۷۲).

4.. برقی، رجال، ص۱۵.

5.. طوسی، رجال، ص۱۴۵ و ۳۰۷.

6.. حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۳۹۷ و ۳۹۸.

7.. قمی، تاریخ قم، ص۲۷۸.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20043
صفحه از 356
پرینت  ارسال به