41
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

فرزند سائب به نام محمد به دست حجاج بن یوسف کشته می‏شود.۱ بعضی کشته شدن او به دست حجاج را علت مهاجرت اشعریان از کوفه به قم دانسته‏اند که در بخش بعدی مقاله بررسی می‏شود.

سه. سعد بن مالک بن عامر

درباره سعد اطلاع چندانی در دست نیست جز اینکه کتب رجال به دنبال ذکر حال پدرش، مالک بن عامر، او را یکی از اشراف کوفه شمرده‏اند.۲ دیگر آنکه سعد بن مالک، آن کسی است که در زمان خلافت عثمان نزد او درباره باده‏نوشی ولید بن عقبه امیر کوفه شهادت می‏دهد تا حد شرعی بر او جاری شود.۳ اشعریان ساکن قم عمدتاً از نسل دو پسر او با نام‏های عبداللّٰه و احوص‏اند. به نقل تاریخ قم عدد اشعریان ساکن این شهر به بیش از شش هزار نفر رسیده است که تنها از نسل ابوبکر، یسع، عمران و آدم فرزندان عبداللّٰه دو هزار و چهار صد تن و از نسل فرزندان احوص، هزار و دویست نفر پدید آمده‏اند.۴

۲. علت مهاجرت اشعریان از کوفه به قم و سبب انتخاب این شهر

یک. علت مهاجرت اشعریان

نویسنده تاریخ قم چندین روایت درباره علت مهاجرت برادران اشعری از کوفه به قم بیان کرده است. در این روایات، همراهی احوص با قیام زید بن علی بن الحسین،۵ بدرفتاری او با دهقانان و شکایت آنان نزد یوسف بن عمر ثقفی،۶ کشته شدن محمد ـ پسر سائب بن مالک‏ ـ به دست حجاج بن یوسف در کوفه،۷ همراهی اشعریان با قیام عبدالرحمن بن محمد بن اشعث کندی در سال هشتاد هجری،۸ علت مهاجرت این خاندان به قم دانسته شده است.

1.. قمی، همان، ص۸۱۱ .

2.. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۵، ص۲۹ و ۳۰؛ ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۲۶.

3.. قمی، همان، ص۸۱۲ .

4.. همان، ص۶۸۳ و ۶۸۴.

5.. همان، ص۶۹۶ ـ ۶۹۹.

6.. همان، ص۶۹۹ ـ ۷۰۲.

7.. همان، ص۷۲۵ ـ ۷۲۹.

8.. همان، ص۷۳۴ و ۷۳۵.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
40

است. روحیه شیعی و ضد اموی از زمان او به شکلی آشکار در خاندان اشعری رواج می‏یابد و شاید بعدها باعث مهاجرت این خاندان از کوفه به قم می‏شود. شاید نخستین نمونه آشکار ثبت شده در تاریخ بر این گرایش، زمانی باشد که حضرت علیعلیه السلام از ابوموسی اشعری خواست تا از کوفه برای وی که عازم جنگ با ناکثین بود نیرو بفرستد. در این جریان، ابوموسی از سائب مشورت می‏خواهد و سائب در جواب او می‏گوید: «به نظر من از آنچه نوشته است، پیروی کن»۱ که این ارادت سائب به امام علیعلیه السلام را نشان می‏دهد.۲ از دیگر جریاناتی که روحیه ضد اموی سائب و گرایش شیعی او را نشان می‏دهد، پاسخ به عبداللّٰه بن مطیع‏، فرستاده عبداللّٰه بن زبیر به کوفه بعد از قتل مصعب بن زبیر، است. عبداللّٰه بن مطیع بر منبر به مردم وعده عدالتی به شیوه و سیره عمر و عثمان می‏دهد، اما سائب در پاسخ خواستار برقراری عدالت به شیوه و سیره علوی می‏شود.۳

حضور برجسته و فعال سائب در جریان قیام مختار، شاهدی دیگر بر گرایش عمیق شیعی و ضد اموی اوست. به نقل طبری، سائب از جمله پنج نفری بود که در زمان حبس مختار در زندان عبیداللّٰه بن زیاد در کوفه از مردم برای او بیعت می‏گرفتند.۴ همچنین به نقل تاریخ قم از ابومخنف، سائب جزء ده تن از اشراف کوفه بود که ضمانت مختار را کردند و باعث آزادی او از زندان شدند.۵ نقش سائب در این قیام آن‏چنان برجسته است که حتی در زمان نبودن مختار، او در کوفه قائم مقام و خلیفه بود.۶

پایان کار سائب همراه با مختار به دنبال کشته شدن محمد بن اشعث به دست مصعب بن زبیر و محاصره قصر دارالاماره کوفه بود. در این جریان، مصعب همه اصحاب مختار را امان می‏دهد، اما سائب از قبول امان امتناع می‏ورزد.۷ در پایان، مختار به همراه نوزده نفر از یارانش، از جمله سائب، از قصر دارالاماره بیرون می‏آید و در سال ۶۶ هجری طی سرکوب قیام مختار کشته می‏شود.۸

1.. طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۵۱۲.

2.. جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج۱، ص۱۸۴.

3.. طبری، همان، ج۴، ص۴۸۹ و ۴۹۰؛ ابن اعثم، الفتوح، ج۳، ص۲۴۹؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۸۲.

4.. طبری، همان، ص۴۸۸ و ۴۸۹.

5.. همان، ص۷۹۸.

6.. براقی، تاریخ الکوفه، ص۲۷۳؛ قمی، همان، ص۸۰۷.

7.. قمی، همان، ص۸۰۷ ـ ۸۰۹.

8.. طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۵۶۹ و۵۷۰.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20385
صفحه از 356
پرینت  ارسال به