315
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

اشعری روایات فراوانی نقل کرده است؛ بنابراین به احتمال قوی منظور از احمد بن محمد در تعدادِ معتنابهی از ۴۷۵ حدیث مذکور همان احمد بن محمد بن عیسی است. در ادامه شرح حال مختصری از برخی از استادان صفّار ذکر می‏کنیم:

ـ ابوجعفر، احمد بن محمد بن عیسى اشعری قمی، از اصحاب امام رضا، امام هادی و حضرت عسکریعلیهم السلام، امامی، ثقه و از بزرگان تشیع و رئیس قمیین بوده است.۱ وی دیدارهایی با حضرت رضا، حضرت جواد و امام حسن عسکریعلیهم السلام داشته است. از اجداد او سعد بن مالک نخستین کسی بود که در قم سکنی گزید. چنان‏که در گذشته ذکر شد، بین صفّار و این خاندان عقد ولاء جاری بوده و صفّار از موالیِ اشعری‏ها شمرده شده است؛ بنابراین، رابطه نزدیکی بین او و صفّار وجود داشته است. علاوه بر احادیثی که در کتابِ بصائرالدرجات از احمد بن عیسی نقل شده است، در کتب اربعه نیز صدها حدیث وجود دارد که صفّار آنها را از احمد بن عیسی بدون واسطه نقل کرده است.

صفّار علاوه بر‏اینکه احادیث فراوانی را از وی نقل کرده، ناقل کتاب‏های وی و میراث مکتوب او نیز بوده است. شیخ طوسی در طریقش به کتاب‏های احمد بن محمد عیسی می‏نویسد:

أخبرنا عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد بن الحسن بن الولید عن ابیه عن محمد بن الحسن الصفّار و سعد جمیعاً عن أحمد بن محمد بن عیسى.۲

‏ ابوجعفر، محمد بن حسین‏ بن ابی‏‏الخطاب (م ۲۶۲ﻫ)، کوفی، همدانی، ملقب به زیات. او را با اوصاف امامی، ثقه۳ و جلیل ستوده‏اند. او از راویان بزرگ شیعه و مؤلّف کتاب‏هایی مانند التوحید، المعرفه و البداء، الرد علی اهل القدر، الامامه، اللوءلؤه، وصایا الائمهعلیهم السلام و کتاب النوادر و از اصحاب امام هادیعلیه السلام بوده است.۴ او احادیث فراوانی را از امامان اهل بیتعلیهم السلام نقل کرده است.

محمد بن حسین از استادان اصلی صفّار بوده است و در منابع اصلی حدیث شیعه حداقل ۳۷ روایت وجود دارد که صفّار از ایشان نقل کرده است. در کتاب بصائر نیز بالغ بر ۲۱۳ روایت

1.. طوسی، فهرست، ص۶۰ ؛ همو، رجال، ص۳۵۱؛ حلى (علامه)، الخلاصه (رجال العلامة الحلی)، ص۱۳.

2.. طوسی، فهرست، ص۶۰.

3.. همان، ص۴۰۰.

4.. همو، رجال، ص۳۹۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
314

که او اکثر احادیث را از شمار کم‏تری از راویان ـ که بیشتر قمی و به‏خصوص اشعری هستند ـ روایت کرده است. اندرو جی نیومن در این باره می‏نویسد:

ملاحظه فهرست راویانی که صفّار ۱۸۸۱ حدیث بصائر را از طریق آنها جمع‏آوری کرده است نشان می‏دهد که وی ۱۲۱۵ حدیث یعنی ۵/۶۴ درصد از کل را از کم‏تر از دوازده منبع روایت کرده است. او ۵۰۱ حدیث (۲۷ درصد از کل) را از احمد بن محمد، ۲۱۷ حدیث (۵/۱۱ درصد) را از محمد بن حسین کوفی، ۱۱۰ حدیث (۸/۵ درصد) را از محمد بن عیسی بن عبید، ۱۰۵ حدیث (۵/۵ درصد) را از ابراهیم بن هاشم قمی، ۹۵ حدیث (۵ درصد) را از یعقوب بن یزید بغدادی، ۵۸ حدیث (۳ درصد) را از محمد بن عبد‏الجبار قمی، ۲۸ حدیث (۵/۱ درصد) را از عبداللّٰه بن جعفر حمیری قمی، ۲۷ حدیث (۴/۱ درصد) را از عباس بن معروف و ۲۱ حدیث (۱ درصد) را از حسین بن محمد بن عمران اشعری روایت کرده است.۱

همچنان‏که به نقل از نیومن ذکر شد، صفّار در کتاب بصائر الدرجات تعداد ۵۰۱ حدیث از احمد بن محمد نقل کرده است. با این حال، با جست و جو در کتاب بصائر الدرجات معلوم شد ۴۷۵ حدیث از راویی با عنوان احمد بن محمد بدون لقب و کنیه نقل شده است. از میان احادیثی که در آنها احمد‏ بن محمد با لقب و کنیه آمده است، ۳۴ حدیث از احمد بن محمد بن ابی‏نصر و دوازده حدیث از احمد بن محمد عیسی، چهار حدیث از احمد بن محمد السیاری، یک حدیث از احمد بن محمد بن خالد برقی و یک حدیث از احمد بن محمد بن مسلم نقل شده است.

آنچه در اینجا مهم است تعداد ۴۷۵ حدیثی است که صفّار آنها را از احمد بن محمد نقل کرده است و معلوم نیست منظور از این راوی کدام‏یک از این روات است. در آن برهه زمانی حداقل دو راوی بزرگ و مشهور به نام احمد بن محمد وجود داشته است: یکی احمد بن محمد بن خالد برقی گردآورنده کتابِ محاسن و دیگری احمد بن محمد عیسی اشعری. جالب توجه آنکه دو شخصیت مذکور درگیری‏هایی هم باهم داشته‏اند. به هر روی، در بسیاری از موارد تشخیص اینکه منظور از احمد بن محمد کدام‏یک از دو راوی است، ممکن نیست.

تا جایی که از بررسی اسناد به دست می‏آید، صفّار از استادش احمد بن محمد بن عیسی

1.. آندرو جی نیومن، دورۀ شکل‏گیری تشیع دوازده امامی گفتمان حدیثی میان قم و بغداد، ص۲۲۰.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20487
صفحه از 356
پرینت  ارسال به