قم منتقل کرد. احمد برقی خود نیز چندین کتاب داشت که مجموعه‏ای از آنها با نام المحاسن شناخته می‏شد. در بخش‏های به‏جا مانده از این کتاب توجه به عقل و نیز پاره‏ای از بحث‏های کلامی با همان شیوه محدثْ‏متکلمان را می‏توان دید.^۱

پس از احمد برقی، علی بن الحسین سعدآبادی میراث‏بر این خط فکری است. گویا او تنها میراث احمد بن محمد بن خالد را روایت می‏کرده است و نام او، هم در طرق فهرستی و هم در اسناد روایات پس از نام احمد بن محمد بن خالد یاد شده است. روایات کلامی وی در آثار صدوق و کلینی منتشر است.

محمد بن ابی‏القاسم، عبیداللّٰه بن عمران الجنابی معروف به «ماجیلویه» از دیگر راویان این طبقه است. وی داماد و شاگرد احمد برقی و البته مهم‏ترین حلقه اتصال و نقل میراث ابوسمینه است.^۲ آثار وی نیز درموضوعات پراکنده گزارش شده است.

خط فکری متهمان به غلوّ

خط فکری دیگری که در نقطه شکل‏گیری این مدرسه و انتقال میراث کوفه نقش داشت و شاید اختلافاتی با دیگر خطوط فکری درون مدرسه پیدا کرد، جریانی است که پاره‏ای از مشایخ قم آن را به غلوّ متهم کردند. گرچه میزان اثرگذاری و تبدیل این خط فکری به یک جریان فعال در قم نیازمند مطالعات بیشتری است، حضور این خط فکری در نقطه آغاز این مدرسه و تأثیر اجمالی آن را می‏توان پذیرفت.

ابوجعفر محمد بن علی بن ابراهیم بن موسی الصیرفی ملقب (یا مکنّی) به ابوسمینه از کسانی است که در این دوره بخشی از میراث کوفه را به قم انتقال داده‏اند.^۳ وی کوفی است و نامش در زمره اصحاب امام رضاعلیه السلام ذکر شده است^۴. همه رجال‏شناسان او را ضعیف و فاسد الاعتقاد معرفی کرده‏اند. ابوسمینه کتاب‏های متعددی داشته و گفته شده که کتاب‏های او (در عدد) مثل کتاب‏های

روایت‌‌‌گری و ارتباط با خطوط فکری دیگر، از خط احمد بن محمد بن عیسی متمایز می‏شد. ویژگی مشترک این پدر و پسر، نقل از ضعفا و مجاهیل و اعتماد بر اخبار مُرسل بود. ارتباط حدیثی با پاره‏ای از راویان متهم به غلو نیز شاید در همین راستا باشد. با وجود این، باورهای این خط فکری در برخی از موضوعات کلامی، فاصله بسیاری با خط احمد اشعری نداشت و در طبقات بعد، راویان مشترک بین این دو خط فراوان بودند.

محمد بن خالد برقی^۱ از اصحاب امام کاظمعلیه السلام، امام رضاعلیه السلام و امام جوادعلیه السلام از واسطه‏های انتقال میراث کوفه به قم بود. نسبت او به برقه‏رود از مناطق اطراف قم است.^۲ نجاشی وی را ادیب و آگاه به اخبار و علوم عرب معرفی کرده و کتاب‏هایی از او، به‏ویژه در تاریخ عرب نام می‏برد^۳ که فرزندش احمد و احمد بن محمد بن عیسی روایت کرده‌اند.^۴ در این میان، کتابی درباره علم خداوند از آثار کلامی اوست. برقی افزون بر نگاشته‏هایش، با سفر به کوفه بخشی از میراث حدیثی این شهر را به قم منتقل کرد. شاید او نخستین کسی باشد که در این حجم، میراث کوفه را به قم آورد. بنابر گزارش طوسی در فهرست، محمد بن خالد نزدیک به پنجاه کتاب را روایت کرده، که بیشتر آنها از مشایخ کوفه است. نجاشی نیز نام محمد بن خالد را در ۳۸ طریق یاد کرده است. از این روایات که بیشتر با واسطه فرزندش احمد برقی و احمد بن محمد بن عیسی روایت شده، حجم قابل توجهی مربوط به مباحث کلامی و از جریان محدثْ‏‏متکلمان است.

فرزند وی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی نیز در این انتقال نقش داشت. وی از اصحاب امام جوادعلیه السلام و امام هادیعلیه السلام بود. تاریخ وفات او را ۲۷۴ یا ۲۸۰قمری گزارش کرده‏اند.^۵ البته وی هم مانند پدرش از افراد ضعیف نیز روایت، و بر اخبار مرسل اعتماد می‏کرد و به همین دلیل مورد طعن و تضعیف برخی از مشایخ قرار گرفت.^۶ وی نه تنها میراثی را که پدرش از کوفه به قم انتقال داده بود روایت کرد و در قم انتشار داد، بلکه خود نیز با سفر به کوفه و بغداد بخشی از میراث کوفه را از مشایخ حدیث استماع و به