الحسین بن سعید و اخبرنا بها - جستارهایی در مدرسه کلامی قم

>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

287

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

تراث از عبداللّٰه بن جعفر و به او درخور توجه است.

۶. عبداللّٰه بن جعفر تنها در یک مورد مشترکاً از ابن ابی‏الخطاب، محمد بن عبدالجبار و احمد بن محمد بن عیسی نقل کرده است.^۱

۷. تنها در یک مورد استادی که او تراث را از حمیری دریافت کرده مجهول است. شیخ طوسی در شرح حال سلمان فارسی می‏نویسد:«روی خبر الجاثلیق الرومی... اخبرنا ابن ابی‏الجید عن ابن ولید عن الحمیری عمن حدثه عن ابراهیم بن الحکم الاسدی».^۲

۸. واسطه اول پس از حمیری در رجال نجاشی غلبه با احمد بن محمد بن یحیی و در فهرست شیخ ابن ولید و پدر صدوق هستند.

۹. از اشتراک در نقل تراث می‏توان نتیجه گرفت که محمد بن یحیی عطار، احمد بن ادریس، سعد بن عبداللّٰه اشعری، محمد بن ابی‏القاسم، حسن بن متیل و محمد بن حسن صفّار با او هم‏طبقه بوده‏اند.

۱۰. دقت او در نقل از وسائط کوتاه و معتبر مشاهده می‏شود؛ مثلاً مسائل علی بن جعفر را از نوه او عبداللّٰه بن حسن بن علی بن جعفر و کتب علی بن مهزیار را از برادرش ابراهیم نقل می‏کند.

نکته: گستردگی نقل تراث به مشایخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه بروز و ظهور آشکاری دارد؛ چرا که حمیری در طریق صدوق به ۵۸ نفر از راویان در مشیخه حضور دارد.^۳

نکته مهم دیگر، داد و ستد علمی حمیری با مشایخ بغداد و کوفه در سفر به این دو شهر است که نشان‏دهنده وقوع این سفر در مرحله بلوغ علمی ایشان است. ابوغالب در آن وقت گرچه دوازده

1.. نجاشی، رجال، ص۲۳۴، رقم ۶۱۸ شرح حال عبید بن زرارة بن اعین.

2.. طوسی، فهرست، ص۲۲۷، رقم ۳۳۸.

3.. ایشان عبارت‏اند از: اسحاق بن عمار، هشام بن سالم، عمر بن یزید، زرارة بن اعین، اسماعیل بن جابر، عبداللّٰه بن بکیر، محمد بن علی حلبی، حکم بن حکیم بن اخی خلاد، حنان بن سدیر، عبیداللّٰه بن علی حلبی، معاویة بن میسرة، عبداللّٰه بن سنان، احمد بن محمد بن ابی‏نصر، هشام بن حکم، حفص بن بختری، معمر بن یحیی، عائذ احمسی، مسعدة بن صدقة، حسین بن مختار، حریز بن عبداللّٰه سجستانی، خالد بن ماد قلانسی، سلیمان بن جعفر جعفری، علی بن مهزیار، ابی جمیله، ابراهیم بن مهزیار، حماد بن عثمان، حسن بن محبوب، معاویة بن عمار، خالد بن نجیح، محمد بن ابی‏عمیر، حسین بن حماد، علاء بن رزین، ایوب بن نوح، ربعی بن عبداللّٰه، ابراهیم بن ابی‏بلاد، ابی ایوب خزاز، مصادف، ابوالورد، منصور بن یونس، قاسم بن عروه، محمد بن حکیم، علی بن سوید، عمار بن مروان، احمد بن محمد بن مطهر، محمد بن عثمان عمری، یاسین ضریر، محمد بن عذافر، ابراهیم بن هاشم، عبداللّٰه بن جبله، ثعلبة بن میمون، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، یعقوب بن یزید، محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب.

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

286

الحسین بن سعید: و اخبرنا بها (کتبه و روایاته) عدة من اصحابنا عن محمد بن علی بن الحسین عن ابیه و محمد بن الحسن و محمد بن موسی بن المتوکل عن سعد بن عبداللّٰه و الحمیری عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید.^۱

علی بن مهزیار: و رواها (کتبه الثلاثین) محمد بن علی بن الحسین عن ابیه و محمد بن الحسن و موسی بن المتوکل عن سعد بن عبداللّٰه و الحمیری عن ابراهیم بن مهزیار عن اخیه عن رجاله.^۲

توجه به سایر طرق شیخ و نقل بسیار گسترده روایت شیخ صدوق در کتب متعددش با عنوان محمد بن موسی متوکل از جناب حمیری، و همخوانی نام او به لحاظ طبقه این نکته را قطعی می‏نمایاند که در طریق شیخ به ثابت بن دینار و علی بن مهزیار سقطی رخ داده است.

ه‍) دقت در عناوین کتبی که او منتقل کرده است، نکات مهمی به دست می‏دهد. این مجموعه از کتب فقهی، عقیدتی و حتی طبی را در برمی‏گیرد.

و) از مطالعه طرق می‏توان چنین نتیجه گرفت:

۱. احمد بن محمد بن عیسی استاد مشترک محمد بن یحیی، سعد بن عبداللّٰه اشعری، عبداللّٰه بن جعفر حمیری، احمد بن ادریس و صفّار بوده است.

۲. محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب نیز استاد مشترک محمد بن یحیی، سعد بن عبداللّٰه اشعری، عبداللّٰه بن جعفر حمیری و احمد بن ادریس بوده است.

۳. سعد بن عبداللّٰه و عبداللّٰه بن جعفر در ۷۵ مورد در نقل تراث مشارکت داشته‏اند که دوازده مورد در رجال نجاشی و مابقی در فهرست طوسی است.

۴. سعد بن عبداللّٰه و محمد بن یحیی عطار در ۲۲ مورد در نقل تراث مشارکت داشته‏اند که پنج مورد در رجال نجاشی و مابقی در فهرست طوسی بوده است. از این میان ابن ولید هشت مورد، صدوق ۵ مورد، ابن ولید و صدوق مشترکاً پنج مورد و احمد بن محمد بن یحیی عطار ۴ مورد را از این دو شیخ دریافت کرده‏اند.

۵. اشتراک ابن ولید و صدوق پدر از طرفی و احمد بن محمد و احمد بن ابی‏عبداللّٰه در نقل

1.. همان، ص۱۵۰، رقم ۲۳۰.

2.. همان، ص۲۶۶، رقم ۳۷۹.

نام منبع :

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سایر پدیدآورندگان :

جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

اول

گروه تاریخ کلام پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام همت خود را بر این گمارد تا به ریشه‌یابی هویت فکری و تاریخی اندیشۀ کلامی شیعه بپردازد و با پی‌ریزی طرح کلان «تاریخ کلام امامیه»، بار سنگین پژوهش در این فضای کمتر شناخته شده را بر دوش بگیرد.
این طرح در گام نخست، به بازشناسی و تحلیل دقیق مدرسه‌های کلامی امامیه می پردازد و تاکنون با کاوِش در زوایای تاریک و مبهم تفکر امامیه در دوران نخستین و میانه، دستاوردهای فراوانی را در قالب مقاله و کتاب آمادۀ عرضه دارد.
کتاب جستارهایی در مدرسه کلامی قم، حاصل پژوهش در این مدرسه‌ است که در مجموع تصویری تازه از تاریخ کلام امامیه در دوران پیدایی و پایه‌ریزی آن نشان می‌دهد. این جلد که با جستاری مستقل تکمیل می‌شود به همراه جستارهای کلامی مدینه، کوفه و بغداد به اختصار به معرفی همۀ مدرسه‌های کلامی امامیه می‌پردازد. البته این پژوهش‌های آغازین، هم‌اکنون با مطالعات عمیق و جامع‌تر در پژوهشکده در حال پیگیری است و کم‌کم فرآورده‌های آن نیز تقدیم جامعۀ علمی خواهد شد.
این مجموعه، منتخبی از مقاله‌ها و پژوهش‌های پژوهشگران پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام و نیز چند مقاله از محققان دیگر مراکز علمی است که هر یک به بُعدی از ابعاد و مسائل مرتبط با مدرسۀ قم پرداخته است. پاره‌ای از این مقاله‌ها پیش‌تر در نشریه‌های مختلف به چاپ رسیده‌اند و اینک در این مجموعه بازنشر می‌شوند و پاره‌ای دیگر از این پژوهش‌ها برای نخستین بار در این مجموعه انتشار می‌یابند.
این مجموعه در سه بخش اصلی گزینش و تنظیم شده است؛ بخش نخست با نام «شکل‌گیری مدرسۀ قم» با سه مقاله، در پی معرفی مدرسۀ قم و تبیین ریشه‌های شکل‌گیری این مدرسه است.
در بخش دوم نیز با نام اندیشه‌ها و آثار، با هفت مقاله، پژوهش‌هایی در اندیشه‌های کلامی اصحاب قم و ویژگی‌های میراث این مدرسه ارائه گردیده است. در این مقالات بیشتر تلاش شده است تا با نگاهی در آثار و شخصیت‌های محوری، به مؤلفه‌های فکری و کلامی مشایخ قم توجه شود
بخش سوم که به شخصیت‌ها اختصاص دارد، به اختصار به معرفی چند تن از شخصیت‌های برجستۀ این مدرسه پرداخته شده است.

نتیجه جستجو برای « »