285
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

ایوب بن نوح (۵ مورد)، محمد بن عبدالجبار (۵ مورد)، محمد بن عیسی بن عبید (۵ مورد)، ابراهیم بن هاشم (۴ مورد)، حسن بن ظریف (۳ مورد)، محمد بن ولید خزاز (۳ مورد)، ابراهیم بن مهزیار (۲ مورد)، حسن بن علی کوفی (۲ مورد)، سلمة بن خطاب (۲ مورد)، سندی بن محمد (۲ مورد)، محمد بن خالد طیالسی (۲ مورد)، محمد بن عبدالحمید (۲ مورد)، و از احمد بن اسحاق، احمد بن ابی‏صهبان، احمد بن حسن بن علی بن فضال، حسن بن موسی خشاب، عبداللّٰه بن محمد بن عیسی، عبداللّٰه بن حسن بن علی بن جعفر، علی بن اسماعیل، علی بن عبداللّٰه بن صلت، محمد بن ابی‏عبدالرحمن، محمد بن احمد، محمد بن احمد بن زیاد، محمد بن حسان رازی، محمد بن علی ابوسمینه صیرفی، محمد بن هارون، موسی بن حسن و ابی‏حاتم هر کدام یک مورد.

تلفیق مشایخ قمی از جمله احمد بن محمد بن عیسی، ابراهیم بن هاشم، احمد بن ابی‏عبداللّٰه برقی و محمد بن عبدالجبار با مشایخ عراقی و کوفی از جمله هارون بن مسلم، محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب، یعقوب بن یزید انباری و ایوب بن نوح، از اختصاصات برجسته ایشان است.

د) درمورد بزرگانی که حمیری تراث را به آنها انتقال داده‏اند گزینش و حساسیت خاصی مشاهده می‏شود. نام ایشان به ترتیب کثرت دریافت از این قرار است: محمد بن حسن بن ولید (۵۸ مورد)، احمد بن محمد بن یحیی (۴۳ مورد)، علی بن حسین بن بابویه (۳۲ مورد)، محمد بن عبداللّٰه بن جعفر حمیری (۹ مورد)، ابوعلی همام (۷ مورد)، ابوغالب زراری (۶ مورد)، (محمد بن) موسی بن متوکل (۳ مورد)، حسین بن حسن (۱ مورد). می‏توان چنین ادعا کرد که عبداللّٰه بن جعفر حمیری یکی از وسائط سریع انتقال تراث شیعی به قم و سپس به کوفه است چه آنکه تراث را از مشایخ کوفی دریافت و باز به کوفیان منتقل کرده است.

تذکر: انتقال تراث به محمد بن موسی بن متوکل در سه مورد در کتاب فهرست شیخ واقع شده است. عبارت ایشان در شرح حال ثابت بن دینار (ابوحمزة الثمالی) و علی بن مهزیار با عبارت وی در شرح حال حسین بن سعید بن حماد (اهوازی) متفاوت است. توجه فرمایید:

ثابت بن دینار: له کتاب اخبرنا به عدة من اصحابنا عن محمد بن علی بن الحسین عن ابیه و محمد بن الحسن و موسی بن المتوکل عن سعد بن عبداللّٰه و الحمیری عن احمد بن محمد عن الحسن بن محبوب.۱

1.. طوسی، فهرست، ص۱۰۵، رقم ۱۳۸.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
284

شیعه حضور دارد. از این میان به هجده مورد از آثار اصحاب هر دو فهرست طریق هست. ایشان عبارت‏اند از: ابان بن عثمان احمر، اسماعیل بن شعیب عریشی، حسین بن سعید بن حماد (اهوازی)، حکم بن حکیم، خالد بن ماد قلانسی، خلف بن حماد اسدی، رزیق بن زبیر خلقانی، سلمة بن خطاب براواستانی، سهیل بن زیاد واسطی، طاهر بن حاتم بن ماهویه، علی بن جعفر، علی بن مهزیار اهوازی، علی بن یقطین، محمد بن سهل بن یسع، محمد بن الفضیل ازرق، محمد بن علی بن عیسی، محمد بن میسر، نضر بن سوید. این راویان غالباً کوفی‏اند.

ب) عبداللّٰه بن جعفر حمیری چهارده اثر از آثار مؤلّفان شیعی را مستقیماً از صاحب اثر گرفته است که نام آنها و آثاری که به عبداللّٰه انتقال داده‏اند چنین است: احمد بن هلال عبرتائی (النوادر)، اسماعیل بن شعیب عریشی (کتاب الطب)، ایوب بن نوح بن دراج (له کتاب و روایات و مسائل)، ریان بن صلت اشعری قمی (کتاباً جمع فیه کلام الرضاعلیه السلام فی الفرق بین الآل و الأُمه)، سلمة بن خطاب براوستانی(همه نُه کتابش)، محمد بن ابی‏ صهبان [عبدالجبار قمی] (روایاتش)، محمد بن ریان صلت اشعری (مسائل لابی‏الحسن العسکریعلیه السلام)، محمد بن عبدالحمید بن سالم عطار [کوفی] (النوادر)، محمد بن عیسی بن عبید [یقطینی بغدادی] (کتبه و روایاته)، محمد بن قاسم بن بشار [یسار] (کتابه)، موسی بن اسن بن عامر بن عمران بن عبداللّٰه بن سعد اشعری القمی (کتبه الثلاثین)، موسی [بن الحسن] بن عامر [اشعری قمی] (کتاب الحج)، یزید بن اسحاق [الغنوی] (کتابه)، یعقوب بن یزید الکاتب (النوادر).

نگاهی به جغرافیای این راویان نشان می‏دهد بسیاری از ایشان قمی‏اند. گروه دیگری مانند احمد بن هلال، عیسی بن عبید و یعقوب بن یزید نیز بغدادی یا مهاجر به بغدادند. ایوب بن نوح، محمد بن عبدالحمید نیز کوفی معرفی شده‏اند. احتمال مهاجرت اسماعیل بن شعیب نیز، با اینکه منسوب به ناحیه‏ای در مصر است،۱ وجود دارد. با این وصف، سفر علمی حمیری به بغداد و کوفه و حجم انتقال میراث توسط او به قم مشخص می‏شود.

ج) در دریافت میراث راویان علاوه بر گستردگی مشایخ که شایان توجه است، ترتیب مشایخ به حسب حجم کتب و روایاتی که از ایشان نقل شده، به قرار زیر است:

احمد بن محمد بن عیسی (۳۷ مورد)، محمد بن حسین ابی‏خطاب (۲۹ مورد)، احمد بن ابی‏عبداللّٰه برقی (۲۲ مورد)، هارون بن مسلم (۹ مورد)، یعقوب بن یزید الانباری (۹ مورد)،

1.. حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۱۳ و۱۱۴.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20488
صفحه از 356
پرینت  ارسال به