کتاب‏نامه

۱. احمد بن علی النجاشی الکوفی، ابوالعباس، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعه)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ق.

۲. برنجکار، رضا، آشنایی با علوم اسلامی، تهران: سمت و طه، چاپ سوم، ۱۳۸۴.

۳. شوشتری، قاضی نور اللّٰه، مجالس المؤمنین، تهران: کتابفروشی اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۵.

۴. صدوق، الاعتقادات فی دین الامامیه، تحقیق: عصام عبدالسید، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ ق.

۵. ــــــــــ، الأمالی، تحقیق: مؤسسه بعثت، قم: مؤسسه بعثت، ۱۴۱۷ ق.

۶. ــــــــــ، التوحید، تحقیق: سید هاشم حسینی تهرانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۹۸ ق.

۷. ــــــــــ، الخصال، تحقیق: علی‏اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

۸. ــــــــــ، المقنع، تحقیق: مؤسسّه امام هادیعلیه السلام، قم: مؤسسه امام هادیعلیه السلام، ۱۴۱۵ ق.

۹. ــــــــــ، علل الشرائع، نجف: المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۶ ق.

۱۰. ــــــــــ، عیون اخبار الرضاعلیه السلام، تحقیق: حسین الاعلمی، بیروت: مؤسسّة الاعلمی، ۱۴۰۴ ق.

۱۱. ــــــــــ، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‏اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.

۱۲. ــــــــــ، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق: علی‏اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.

۱۳. ــــــــــ، معانی الاخبار، تحقیق: علی‏اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱.

۱۴. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم: تمهید، سوم، ۱۳۸۵.

۱۵. مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق: حسین درگاهی، بیروت، دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ ق.

۱۶. مکدرموت، مایکل، اندیشه‏های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، ۱۳۶۳.

و یقولون ایضاً: لیس فی موجب عقولنا ان یعمر احد من زماننا هذا عمر یتجاوز عمر اهل ‏الزمان....

شیخ صدوق در ضمن پاسخگویی به اشکال ایشان می‏گوید:

فکیف یدفع امره ولا یدفع ما یشبهه من الامور التی لیس شیء منها فی موجب العقول، بل لزم الاقرار بها... و فی موجب أیّ عقل من العقول انّه یجوز أن یلبث اصحاب الکهف فی کهفهم ثلاث‏مأة سنین وا زدادوا تسعا....

آن‏گاه به سرزنش مخالفان می‏پردازد و آنان را به سبب پذیرش روایات مخالف عقل، نکوهش می‏کند:

کیف یصدقون ما یرد من الاخبار عن وهب‏ بن منبه و عن کعب الاحبار فی المحالات التی لایصح شیء منها فی قول الرسولصلی الله علیه و آله ولا فی موجب العقول و... هل هذا الا مکابرة فی دفع الحق و جحده؟!^۱

نتیجه‏گیری

شیخ صدوق در قول و عمل همه کارکردهای عقل را در عرصه معرفت دینی به رسمیت می‏شناسد. او عقل را ابزار کسب معرفت بلکه حقیقت و تمییزدهنده خیر و شر و ارزیابی‏کننده صحت اقوال و افعال معرفی می‏کند. همچنین برخی امور همچون حدوث جهان، ماهیت اجسام، اثبات صانع و اثبات اصل نبوت را حوزه اختصاصی عقل می‏داند و برخی امور را حوزه اختصاصی نقل و دیگر امور را حوزه مشترک عقل و نقل.

صدوق در عمل نیز عقل‏گرایی خود را به نمایش می‏گذارد. او احادیث اعتبار عقل را نقل می‏کند و خود در موارد مختلف به استدلال‏های عقلی و مناظره با مخالفان می‏پردازد. همچنین در مواجهه با نقل نیز از عقل استفاده می‏کند. انتخاب و تنظیم عقلی احادیث، عرضه حدیث بر عقل، تأویل عقلی احادیث و تخصیص نقل با عقل، از این موارد است.

بدین سان، شیخ صدوق در مقام‏های استنباط، تبیین، تنظیم، اثبات، رد شبهات و رد عقاید معارض، از عقل بهره می‏گیرد؛ هرچند برای رعایت اقتضائات زمان و مکان و وضعیت مخاطبان می‏کوشد مطالب عقلی خویش را غالباً در ذیل احادیث طرح کند.