است:

سمع النبیصلی الله علیه و آله رجلاً یقول لرجل: قبح اللّٰه وجهک و وجه من یشبهک، فقالصلی الله علیه و آله: لاتقل هذا فان اللّٰه خلق آدم علی صورته.^۱

شیخ صدوق در پی نقل این حدیث می‏گوید:

ترکت المشبهه من هذا الحدیث اوله و قالوا: ان اللّٰه خلق آدم علی صورته، فضلوا فی معناه و اضلوا.

وی در ادامه متن کتاب حدیث یازدهم را مطرح می‏کند که حسین بن خالد نزد امام رضاعلیه السلام قسمت دوم حدیث را مطرح می‏کند و معنای آن را می‏پرسد. حضرت می‏فرماید:

قاتلهم اللّٰه، لقد حذفوا اول الحدیث.

سپس به نقل داستان می‏پردازد و می‏فرماید:

رسول خدا بر دو نفر گذشت که به یکدیگر ناسزا می‏گفتند: شنید که یکی از آن دو به طرف مقابل خود گفت: خدا چهره تو و هر کس را که چون توست، زشت گرداند، رسول خدا فرمودصلی الله علیه و آله: ای بنده خدا! این را به برادرت مگو؛ زیرا خداوند حضرت آدم را بر چهره او آفریده است.^۲

همچنین او در پی حدیث ۱۸۲۴ کتاب من لایحضره الفقیه که درباره‏ ثواب روزه روزهای ماه شعبان است، روایتی را از امام صادقعلیه السلام نقل می‏کند و می‏گوید: هر کس سه روز از این ماه را روزه بدارد، خداوند را در بهشت زیارت می‏کند.

آن‏گاه می‏گوید:

زیارة اللّٰه زیارة انبیائه و حججهعلیهم السلام، من زارهم فقد زار اللّٰه، کما ان من اطاعهم فقد اطاع اللّٰه و من عصاهم فقد عصی اللّٰه ومن تابعهم فقد تابع اللّٰه عزوجل و لیس ذلک علی ما یتأوله المشبهة، تعالی اللّٰه عما یقولون علواً کبیرا.^۳

چنان‏که روشن است، مشبهه در این روایت زیارت خدا را به معنای رؤیت ظاهری او پنداشته‏اند که شیخ صدوق این اشتباه را یادآوری می‏کند.

صدوق در موارد متعددی از کتاب‏هایش، به گروه مشبهه حمله می‏برد و افکارشان را باطل

و لم‏یعن بذلک الجلوس و اعتدال البدن لان اللّٰه لایجوز أن یکون جسما و لا ذا بدن تعالی اللّٰه عن ذلک علوا کبیراً.^۱

صدوق در پی حدیث نخست باب پانزدهم کتاب التوحید که در تفسیر آیه شریفه)اللّٰه نور السموات والارض(^۲ است، به نظری دیگر از مشبهه اشاره و آن را نقد می‏کند و آن معنایی است که از کلمه نور برداشت کرده‏اند.

وی می‏گوید:

مشبهه این آیه را تفسیر کرده‏اند که خداوند روشنی (ضیاء) آسمان و زمین است. اگر چنین باشد، باید در هیچ وقت از اوقات، چه در شب و چه در روز تاریکی وجود نداشته باشد؛ زیرا بنابر تفسیر آنان خداوند نور و روشنی آنهاست و خداوند موجود معدوم‏ناشدنی است.

پس اینکه زمین را در شب و نیز درون زمین را در روز تاریک می‏یابیم، دلیل بر آن است که تأویل سخن خداوند (اللّٰه نور السموات والارض) همانی است که حضرت رضاعلیه السلام فرموده است نه آنچه مشبهه می‏گویند.

آن‏گاه به شرح و توضیح نظر امام رضاعلیه السلام در این باره می‏پردازد و در نهایت تسلیم سخن و تفسیر آن حضرت در این باره می‏شود که آن را «هاد لاهل السماء و هاد لأهل الارض» معنا کرده‏اند.^۳

از دیگر مواردی که صدوق به نقد مشبهه می‏پردازد و به آنها اعتراض می‏کند، درباره این متن حدیثی است که از پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله نقل شده است: «ان اللّٰه خلق آدم علی صورته».

وی یکی از جایگاه‏های لغزش مشبهه را در فهم نادرست معنای حدیث پیش‏گفته دانسته و علت کج‏فهمی و گمراهی ایشان را توجه نکردن به علت صدور حدیث و رها کردن قسمت نخست آن دانسته است. آنان در نتیجه چنین اظهار کرده‏اند که خداوند چهره آدم را مطابق با چهره خود آفرید و از این جمله بر عقیده خود استدلال کرده و در وادی تشبیه راه پیموده و گمراه شده‏اند.

متن کامل حدیث، چنان‏که شیخ صدوق آن را نقل کرده است، از زبان امام علیعلیه السلام این گونه