چینش روایات و منطق درونی این اثر ارائه دهنده طرحی کلی برای روش اخذ معارف دینی است. گذشته از بصائر الدرجات، کتاب الردّ علی الغلاة، کتاب المناقب و کتاب المثالب نیز از آثار کلامی اوست.

شخصیت برجسته دیگر این طبقه محمد بن یحیی عطار است. وی را نیز «کثیر الروایه» معرفی کرده‏اند. او بیشترین روایت را از احمد بن محمد بن عیسی نقل کرده است. همچنین از محمد بن یحیی بن عمران و محمد بن الحسین بن ابی‏ الخطاب روایات بسیاری نقل و نیز در طرق نقل میراث مکتوب با واسطه حمیری و صفّار میراث متعددی را نقل کرده است و البته یگانه راوی کتاب بصائر الدرجاتِ صفّار نیز محمد بن یحیی عطار است. نقل نکردن وی از ابراهیم بن هاشم و احمد برقی ـ که در ادامه این نوشتار به خط فکری ایشان اشاره خواهد شد ـ می‏تواند معنادار باشد و تقابل خط فکری احمد بن محمد بن عیسی با خطوط مقابل را تأیید کند. از وی جز کتاب‏های مقتل الحسین و النوادر اثر دیگری گزارش نشده است، اما روایات وی در منابع حدیثی به‏ویژه کتاب کافی نمود ویژه‏ای دارد و ابواب مختلف فقهی و اعتقادی را در برمی‏گیرد.

پس از این طبقه مشهورترین شخصیت‏های مدرسه قم، یعنی ابن ولید، ابن بابویه و کلینی قرار دارند. در این میان ابن ولید و ابن بابویه را می‏توان در خط فکری احمد بن محمد بن عیسی دانست.

محمد بن الحسن بن احمد بن الولید گرچه در اصل قمی نبود،^۱ در این دوره شیخ القمیین، خلف صالح و نماینده فکری خط سعد بن عبداللّٰه و احمد بن محمد بن عیسی است. وی بیشترین روایت را از سعد بن عبد‏اللّٰه، صفّار، احمد بن ادریس، محمد بن یحیی عطار و حسین بن حسن بن ابان دارد. در مقابل، از علی بن ابراهیم هیچ روایتی نقل نکرده است. هرچند ابن ولید در طبقه شاگردان علی بن ابراهیم بوده و در طرق فهرستی نیز به وی طریق دارد، حتی در مواردی که ابن ولید روایتی از ابراهیم بن هاشم نقل می‏کند به واسطه سعد بن عبداللّٰه یا دیگر مشایخ خود روایت می‏کند نه از طریق علی بن ابراهیم که این عمل می‏تواند نشان‏دهنده نوعی تقابل و اختلاف و تعلق به دو خط فکری متمایز باشد. از آثار او تفسیر قرآن و کتاب جامع است که گویا در ابواب مختلف فقه بوده است. دیدگاه‏های کلامی ابن ولید نزدیک به احمد اشعری گزارش شده و به نظر می‏رسد همانند وی در پذیرش اخبار محتاط و سختگیر بوده است. گزینش و استثنای روایات در

شخصیتی برجسته در جریان محدثْ‏متکلمان به شمار می‏رود، ابوالعباس عبداللّٰه بن جعفر حمیری است. روایات به‏جا مانده از حِمْیری در مقایسه با اَقرانش چندان نیست، اما همین مقدار، قرابت فکری وی با احمد اشعری را نشان می‏دهد. نیز حضور وی در طرق نقل میراث مکتوب که در کتب فهرستی منعکس شده، نشان‏دهنده نقش فعال وی در انتقال میراث است.^۱ حمیری آثار مهمی در حوزه کلام پدید آورد که مهم‏ترین موضوعات کلامی آن عصر را در بر می‏گیرد؛ آثاری چون کتاب الإمامه، کتاب الدلائل، کتاب العظمة و التوحید، کتاب الغیبة و الحیره، کتاب التوحید و البداء و الإرادة و الاستطاعة و المعرفه، کتاب ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم و کتاب‏های القیاس، الأرواح، الجنة و النار و الحدیثین المختلفین.^۲ برخی از این آثار مثل کتاب الغیبة و الحیره ناظر به پرسش‏های بیرونی و مسائل مطرح شده در جامعه شیعی آن روز است که با پدید‏آمدن پاره‏ای از شبهات، حیات جامعه شیعی را تهدید می‏کرد و این کتاب در تلاش برای تبیین صحیح مسئله و دفع شبهات نگاشته شد. همچنین پرداختن به اختلافات هِشامَیْن نشان‏دهنده نوع دغدغه‏های کلامی مشایخ قم و از جمله حمیری است. عناوین دیگر آثار حمیری نیز این نکته را تأیید می‏کند که کسانی چون حمیری اگرچه به‏عنوان یک محدث در راستای نقل و حفظ میراث حدیثی می‏کوشند، این رویکرد مانعی بر سر دغدغه‏های کلامی ایشان نیست و همچنان فکر و تلاش علمی خویش را در تمام مسائل مورد اهتمام متکلمان در حوزه عقائد، مصروف داشته و البته به اختلافات و اندیشه‏های متکلمان نیز نظر داشته‏‏اند.

ابوجعفر محمد بن الحسن بن فرّوخ الصفّار از اصحاب امام هادیعلیه السلام و امام عسکریعلیه السلام و نویسنده کتاب بصائرالدرجات نیز از مشایخ بزرگ قم در نسل دوم این مدرسه است. وی که شاگرد احمد بن محمد بن عیسی، ابراهیم بن هاشم و احمد برقی بود، خود نیز در انتقال پاره‏ای از میراث کوفیان نقش داشت و البته بیشترین روایت را از طریق احمد اشعری نقل کرده است. البته ممکن است در مسائل اعتقادی اندک اختلافی میان وی و احمد اشعری احساس شود، اما حتی در کتاب بصائر الدرجات روایات احمد اشعری بیشترین سهم را دارد و این نشان قرابت فکری صفّار و احمد بن محمد بن عیسی است. در میان آثار به جا مانده از وی کتاب بصائرالدرجات معرّف یکی از دیدگاه‏های معرفتی مدرسه قم و البته از اصلی‏ترین منابع درحوزه امام‏شناسی است.