209
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

پرسشی را بی‏پاسخ گذارند به علت جهل نیست و ثالثاً آنها در این دانش اجتهاد نمی‏کنند بلکه میراث رسول خداصلی الله علیه و آله را بازمی‏گویند، این دانش را به صورت کامل برای ائمهعلیهم السلام به اثبات رسانده است. وی در چهار باب به این موضوع می‏پردازد: «علم به کتاب و سنت»،۱ «علم به احکام امور پیچیده (معضلات)»،۲ «جایگاه هدایت‏گری ائمهعلیهم السلام»۳ و «علم به حلال و حرام».۴

البته دو باب دیگر نیز در بصائر چنین دانشی را برای ائمهعلیهم السلام ثابت می‏کنند. عنوان‏های این دو باب عبارت‏اند از: «امر به جویا شدن دانش از ائمهعلیهم السلام»۵ و «ائمهعلیهم السلام علمای آل محمد».۶ اگرچه عنوان‏های این دو باب اعم از احکام شرع‏اند، با قرینه‏های موجود در روایات ذکرشده، می‏توان گفت که این دو باب هم به صورت خاص بر دانش ائمهعلیهم السلام به حقایق شرعی دلالت دارند. بنابراین، یازده باب در بصائر، به دانش اهل بیتعلیهم السلام دلالت دارند.

میان ابواب کافی و بصائر، دو باب عنوان مشابه دارند؛ عنوان مشترک اول به مراجعه جنیان به ائمهعلیهم السلام در شناخت معارف دین مربوط می‏شود.۷ تعداد روایات مشترک دو کتاب در این باب سه مورد است.۸ همچنین یک حدیث در این باب بصائر ذکر شده که در کافی در بابی دیگر درج گردیده است.۹ غالب این روایات، حکایت اصحاب از ملاقات افرادی در محضر ائمهعلیهم السلام با ظاهری عجیب است که بعد از رفتن آنها امام می‏فرماید: این عده، برادران شما از جنیان‏اند که برای دریافت معالم دینی نزد ما می‏آیند. تعداد روایات اختصاصی بصائر ده مورد است و مطلبی متفاوت با سایر روایات ارائه نمی‏کند. نکته شایان توجه در این روایات، پرداختن به جزئیات امور است؛ مانند رنگ لباس، قد، قیافه، سن و خاندان جنیان.

1.. صفّار، بصائر الدرجات، ص۳۰۱.

2.. همان، ص۲۳۴ و۳۸۹.

3.. همان.

4.. همان، ص۲۹ و۳۳۱.

5.. همان، ص۹، ۱۰، ۴۳، ۹۵، ۲۹۹، ۴۷۸ و ۴۸۹.

6.. همان، ص۹.

7.. همان، ص۱۰.

8.. کلینی، کافی، ج۱، ص۳۹۴؛ صفّار، بصائر الدرجات، ص۹۵.

9.. همان، ص۳۹۵ و ۳۹۶؛ صفّار، همان، ص۹۶، ۹۷ و ۱۰۰.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
208

ضروری بودن چنین دانشی برای امام است؛ امام به‏عنوان حجت الهی و واسطه بین خالق و خلق، لازم است فرمان‏های پروردگار را بداند و آن را به بندگان ابلاغ کند و تفاصیل احکام را برای ایشان بیان نماید.

در کتاب کافی سه باب به این بحث اختصاص یافته است که در مجموع چهارده حدیث را در برمی‏گیرد.۱ باب اول با موضوع «وجوب رجوع به ائمه پس از اتمام مناسک حج و پرسش از مسائل دین» شامل سه حدیث است که هیچ یک در بصائر نیامده است. با توجه به اینکه این روایات از مشایخ قم اخذ شده‏اند و موضوع آنها وظیفه مردم پس از مناسک حج است، این احتمال وجود دارد که صفّار آنها را در کتاب حج خویش آورده باشد؛ لذا در بصائر نقل نکرده است. کلینی در این باب ثبوت چنین دانشی برای ائمهعلیهم السلام را قطعی دانسته و به همین دلیل، به مرحله بعد از آن، یعنی وظیفه مردم در رجوع به ائمهعلیهم السلام پرداخته است. در روایت اول این باب می‏خوانیم که امام باقرعلیه السلام به مردمی که در اطراف کعبه طواف می‏کردند نظر کردند و فرمودند:

این چنین در جاهلیت طواف می‏کردند؛ هرآیینه مردم مأمورند که طواف کنند سپس نزد ما بیایند و ولایت و دوستی خود را به ما اعلام دارند و یاری خویش را بر ما عرضه کنند. سپس امام این آیه را تلاوت فرمودند: «پس دل‏هاى گروهى از مردم را متوجّه آنها ساز».۲

در این روایت، طواف امری عبادی و مشترک میان زمان جاهلیت و اسلام معرفی شده است و امام فرموده‏اند: بعد از اسلام، طواف اگر بدون مراجعه به ما باشد، مانند طواف دوره جاهلیت است.

در باب دوم نیز، مانند باب اول، دانش امام به شرع، امری روشن قلمداد شده و به مراجعه جنّیان در این مسائل به ائمهعلیهم السلام پرداخته شده است. این دو باب، دانش ائمهعلیهم السلام به حلال و حرام را ثابت و بر لزوم پیروی از آنها در احکام و ولایت‏پذیری ایشان تأکید می‏کنند.

سومین باب در کافی، به صورت عام بر دانش شریعت دلالت دارد؛ زیرا ائمهعلیهم السلام را هدایتگر به سوی معارف نبوی معرفی می‏کند و احکام شرعی را نیز در دایره همان معارف قرار می‏دهد.

صفّار نیز با اشاره به اینکه اولاً ائمهعلیهم السلام در همه حال از دانش حلال و حرام بهره‏مندند، ثانیاً اگر

1..کلینی، کافی، ج۱، ص۱۹۱، ۳۹۲ و ۳۹۴.

2.. ابراهیم: ۳۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20460
صفحه از 356
پرینت  ارسال به