یاء آخر، نون قرار دارد. وى اهل رى بوده تا هنگام درگذشتش در بغداد سکونت گزیده است. او از جمله فقیهان شیعه بوده که طبق مذهب آنان مى‏نگاشته است».^۱

ابن حجر عسقلانى (متوفاى ۸۵۲ق) درباره کلینى نوشته است: «ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینى رازى از فقیهان و مؤلّفان شیعه بوده که به زنجیرى به سبب سکونتش در محله درب زنجیر بغداد معروف شده است».^۲

حاصل نقل قول‏هاى پیشن این است که کلینىرحمه الله از شخصیت چند بعدى و والایى برخوردار بوده؛ بدان پایه که از نگاه رجالیان فرهیخته، وى به‏عنوان فقیه و محدثی استوارنگار، صاحب قلم، فاضل، پیشوا، و مجدد نامبردار گردیده است.

فراگیرى و فرادهى علمى

بیشترین رقمى که درمورد مشایخ کلینى گزارش شده، چهل و هشت تن است.^۳ شاگردان وى نیز شانزده نفر گزارش شده‏اند.^۴ برخى دیگر رقم شاگردان ایشان را بیست و سه نفر شمارش کرده‏اند.^۵

بررسى درمورد چهره‏هایى که به‏عنوان استادان و دانشجویان کلینى مطرح شده‏اند، مى‏تواند گویاى سخت‏کوشى ایشان در فراگیرى و فرادهى علمى باشد؛ به‏ویژه اگر به کیفیت آموزش و دشوارى‏هاى آن، در روزگار کلینى توجه شود. بخشى از دشوارى‏هاى مورد نظر به سفرهاى کلینى در عصر او باز مى‏گردد.

سفرهاى کلینى

شک نیست که هجرت یکى از عوامل تمدن‏ساز در تاریخ بوده است. این عامل، در زندگى شخصیت‏هاى دوران‏ساز نیز نقشى والا داشته است و دارد. اما درمورد قهرمان سخن ما، به دقت و صراحت، از سفرهایش یاد نشده است. برای مثال، شیخ طوسىرحمه الله، که به روزگار کلینى نزدیک بوده، یادآور شده که او به سال ۳۲۷ در بغداد حدیث گفته است.^۶ اما از این سخن نباید نتیجه

مکسور و حرف یاء پیش از حرف نون، همان ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینى رازى، از فقیهان و مؤلّفان شیعه است. ابوعبداللّٰه احمد بن ابراهیم صیمرى و دیگران از وى نقل حدیث کرده‏اند. او در محله دروازه کوفه و در زنجیر در بغداد ساکن بوده و در همان شهر به سال ۳۲۸ قمری وفات یافته و در مقبره‏اش در دروازه کوفه دفن شده است».^۱

ابن عساکر (متوفاى۵۷۱) درباره کلینى آورده است: «محمد بن یعقوب که به او محمد بن على ابوجعفر کلینى هم گفته مى‏شود، از علماى شیعه بوده که به دمشق مسافرت کرده و در شهر بعلبک از ابوحسین محمد بن على جعفرى سمرقندى و محمد بن احمد بن خفاف نیشابورى و على بن ابراهیم بن هاشم و… نقل حدیث کرده است. عبدالغنى بن سعید گوید: کلینى همان محمد بن یعقوب کلینى است که از مؤلّفان شیعه است و طبق مکتب اهل بیتعلیهم السلام مى‏نگاشته است».^۲

ابوسعادات، مبارک بن محمد بن اثیر (متوفاى۶۰۶ق) نیز درباره کلینى گوید: «کلینى از جمله فقیهانى است که در سال سیصد هجرى مى‏زیسته و جزء عالمان شیعه بوده است».^۳

عزالدین، ابوالحسن بن اثیر (متوفاى۶۳۰ق) نیز گوید: «در این سال محمد بن یعقوب وفات یافت... و یکى از عالمان شیعى بود. کلینى با یاء نقطه‏دار در پایین آن و پس از آن حرف نون، با صداى کشیده تلفظ مى‏شود».^۴

امام شمس الدین ذهبى (متوفاى ۷۴۸ق) درباره کلینى گوید: «کلینى، محمد بن یعقوب کلینى است که از سران دانشمندان شیعه در روزگار مقتدر عباسى بوده است. وى منسوب به کلین از شهرهاى تابع عراق [اراک] است».^۵ همو در کتاب‏هاى دیگرش نیز کلینىرحمه الله را به عظمت فراوان یاد کرده است.^۶

صلاح‏الدین خلیل بن ایبک صفدى (متوفاى ۷۶۴ق) درباره کلینى گوید: «کلینى شیعى‏مذهب، همان محمد بن یعقوب ابوجعفر کلینى، به ضم کاف و اماله لام است که پیش از