اعتماد بر مراسیل اگر منهج اجتهادی راوی در فهم و نقل احادیث باشد، نمی تواند ایراد بر راوی به شمار آید. علاوه بر آنکه تصریح به ارسال از جانب راوی، اشکال تدلیس را نیز مرتفع می‏سازد. محمد بن حسن بن زین الدین (ت۱۰۳۰ق) نویسنده استقصاء الاعتبار در این باره می‏نویسد:

گاهی به ذهن چنین می‏رسد که اعتماد بر مراسیل شایسته قدح شمردن نیست؛ چراکه مرجع این اعتماد اجتهاد راوی است؛ مگر آنکه گفته شود مراد از اعتماد بر مراسیل، نقل مرسل روایت بدون بیان است که نوعی تدلیس به شمار می‏رود و موجب قدح اوست. در پاسخ می‏گوییم: علمای درایه روایت بر اساس اجازه را بدون آوردن لفظ اجازه جایز شمرده‏اند. پس مضر بودن ارسال در حق راوی اگر بر اساس شیوه خاص او باشد، محل تأمل است.^۱

وی این نکته را در مواضع متعددی از کتابش و هنگام یاد کردن از محمد بن خالد و پسرش احمد و نیز محمد بن احمد اشعری تکرار می‏نماید.^۲ پس طبق این اندیشه ـ که ارسال را با قوت احتمال اعتماد، مخل به صحت نمی‏بیند ـ هدف اتصال سند ـ یعنی اعتماد بر صدور و صحت انتساب به معصوم ـ تأمین می‏شود. این به معنای سهل‏گیری راویان نیست، بلکه شیوه گروهی از ایشان را نشان می‏دهد.

محور دوم: حجم ارسال در تراث برقی

علاوه بر آنچه در حیطه نظری نقد اتهام ارسال گفته شد، استقصای مرسلات برقی نیز می‏تواند در نقد این قدح مؤثر باشد.

در جدول ۱ مرسلات برقی در مهم‏ترین منابع آثار او، آورده شده است.

وهب بن وهب که دارای منصب قضاوت از طرف هارون الرشید بوده با عباراتی چون «کان کذّاباً و له احادیث مع الرشید فی الکذب»،^۱ و «ضعیف لایعوّل علی ما ینفرد به»،^۲ «کذّاب عامی الّا ان له عن جعفر بن محمدعلیهما السلام احادیث کلها لایوثق بها»^۳ توصیف شده و دفاع از وی را سخت می‏کند. اما روایات برقی از او در حیطه عقاید به عدد انگشتان یک دست هم نمی‏رسد و عمده روایاتش در حوزه فقه است.

شخصیت جنجالی محمد بن سنان و قضاوت‏های چندگانه اصحاب رجال درباره او نیز معروف است. وجود روایات غیبت در میراثی که محمد بن خالد برقی از محمد بن سنان نقل کرده نیز سؤالات و ابهاماتی در ذهن می‏آفریند که احتمال انتساب ضعف به او به سبب نقل چنین روایاتی را قوت می‏بخشد. میزان قوت این انتساب برای خرده‏گیری بر برقی گذشت.

سه. برقی و اعتماد بر مراسیل

این نسبت را نیز ابن غضائری مطرح کرده و از جمله ضعف‏های برقی شمرده است. در اهمیت این اتهام همین بس که مرحوم خویی در توجیه ترجیح علامه مبنی بر پذیرش قول شیخ و اعتنا نکردن به فرمایش نجاشی معتقد است، کلام نجاشی تصریح در تضعیف او نیست و به سبب اعتماد برقی بر مراسیل و نقل روایات ضعیف او را «ضعیف فی الحدیث» خوانده است. آیت‏اللّٰه خویی آن‏گاه نتیجه می‏گیرد توثیق شیخ بدون معارض باقی می‏ماند.^۴ در مقام پاسخ به اتهام یاد شده به دو محور بحث کبروی و بحث صغروی می‏پردازیم.

محور اول: قوت اتهام اعتماد بر مراسیل

این انتساب درباره بزرگانی از اصحاب امامیه از جمله محمد بن ابی ‏عمیر (گرچه در مورد وی قطع به وجود روایت مسند مطرح است)، احمد بن محمد خالد برقی، محمد بن احمد بن یحیی بن عمران اشعری و حسن بن محمد بن جمهور نیز مطرح شده است.