ارتباطات او پرده برمی‏دارد.

مجموعه آثار وی در رجال نجاشی به این شرح معرفی شده است: کتاب التنزیل والتعبیر، کتاب یوم ولیله، کتاب التفسیر، کتاب مکة و المدینه، کتاب حروب الأوس و الخزرج، کتاب العلل، کتاب فی علم الباری و کتاب الخطب. میزان انعکاس این آثار در پی خواهد آمد.

ابن شهرآشوب مازندرانی (ت ۵۸۸ق) در گزارشی منحصر به فرد کتابی با عنوان التحریف و التبدیل را به وی نسبت می‏دهد،^۱ اما احتمال تحریف از التنزیل و التعبیر که در گزارش نجاشی آمده، منتفی نیست.

صدوق و طوسی به روایات او طریق دارند که همه طرق ایشان به وی در من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار صحیح خوانده شده است.^۲

یک. استادان و شاگردان

مطالعه شخصیت محمد برقی در منابع حدیثی نشان می‏دهد وی بیشترین حجم روایات در کتب اربعه را به ترتیب از وهب بن وهب، نضر بن سوید، سعد بن سعد اشعری، عبداللّٰه بن مغیره بجلی، محمد بن سنان، قاسم بن عروه و محمد بن ابی‏عمیر دریافت کرده است. به‏جز وهب بن وهب که ضعیف و کذاب خوانده شده است و قاسم بن عروه و محمد بن سنان که گفت‏وگوهایی درباره ایشان وجود دارد که، قابل دفاع هستند، باقی مشایخ او در درجه بالایی از وثاقت قرار دارند.^۳

در مورد شاگردان وی نیز می‏توان گفت بیشتر یا همه میراث روایی او در کتب اربعه به فرزندش احمد و نیز احمد بن محمد بن عیسی اشعری منتقل شده است. در منابع حدیثی مدرسه قم از جمله آثار صدوق، نام راویانی همچون ابراهیم بن اسحاق، ابراهیم بن هاشم، بکر بن صالح رازی، علی بن ابراهیم معلی، علی بن مهزیار، محمد بن اورمه، محمد بن عبدالجبار، محمد بن علی کوفی، محمد بن عیسی دامغانی و هیثم بن ابی‏مسروق نهدی نیز دیده می‏شود.

دو‏. نقل مستقیم از امام

تستری در قاموس گفته است که از وی روایتی مستقیم از امامان معصومعلیهم السلام در کتب اربعه و

این مقاله درصدد نقد گمانه پیش‏گفته با تکیه بر مطالعه و دقت در شخصیت اثرگذار محمد بن خالد برقی است.

برقی از جمله سرشاخه‏های انتقال میراث حدیثی اصحاب کوفی به قم به شمار می‏رود. تنوع آثار و حجم گسترده روایاتی که او در اختیار داشته است، وی را سرسلسه این جریان در کنار حسین بن سعید ـ و البته بعدها ابراهیم بن هاشم ـ قرار داده است. برقی در جایگاه حدیث‏شناسی صاحب اندیشه، برخلاف جریان غالب آن روز مدرسه قم که هیچ تعاملی با ضعفا را برنمی‏تابیدند، ممیزی آثار ایشان و پذیرش بخشی از میراث آنها را که از انتسابش به معصوم اطمینان دارد، گفتمانی منطقی و عقلانی می‏شمارد و آن را رهبری می‏کند. وی و فرزندش احمد، اگرچه به روایت از ضعفا و اعتماد بر مراسیل متهم شده‏اند، میزبانی و دریافت احادیث ضعیفان و حتی غالیان و پالایش آن را کمکی در جهت تقویت میراث حدیثی شیعه معرفی می‏کنند. ایشان مطابق جریان عمومی از پذیرش و نقل مضامین عقیدتی منحرف جریان‏های ضعیف و غالی سرباز زده‏اند و انعکاسی از آن در میراث حدیثی ایشان دیده نمی‏شود، ولی برای رد بقیه میراث که خالی از شوب ضعف و غلو است، دلیل موجهی نمی‏بینند. شواهدی از این ادعا در این مقاله بررسی شده است.

۱. هویت‌شناسی

او محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی البرقی^۱ است. خاندان او کوفی‏تبار بودند و داستان انتقال پدر وی از کوفه به قم و سکونت در برقه‏رود در منابع متعددی ذکر شده است.^۲ خاندان برقی به‏عنوان «بیت علم و فقه و حدیث» شناخته شده و برادران او حسن و فضل، نواده و برادرزاده او نیز از روات و عالمان شیعه معرفی شده‏اند.^۳ درک دوره سه امام شیعه یعنی امام کاظم، امام رضا و امام جوادعلیهم السلام^۴ از توفیقات اوست. رشد و نمو علمی او در قم رقم خورده است. البته گزارش دقیقی از سفرهای علمی او ارائه نشده، اما روایت مستقیم از مشایخ مهم کوفی، از