115
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

کرده؛ اگرچه خودش درباره وی قضاوت نکرده است.۱ ابن غضائری یادآور شده که قمی‏‏ها از او روایت کرده‏اند.۲ این ادعا بدون ذکر هیچ استثنایی بیانگر آن است که اتهام به غلو در قم مطرح نبوده، بلکه در دوره بعد و در بغداد اتهام به غلو مطرح شده است.

نجاشی و طوسی برای وی کتابی ذکر کرده‏اند. نجاشی کتاب را از طریق ابن شاذان از احمد بن محمد بن یحیی از پدرش از محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب از او روایت کرده۳ و شیخ طوسی از طریق جماعت مشایخش از ابی‏المفضل از ابن بطه از احمد بن محمد بن خالد از پدرش از وی روایت کرده است.۴ این طرق نشان می‏دهد کتاب عبدالرحمن بن حماد را نیز در قم حداقل دو تن از مشایخ بزرگ قم یعنی محمد بن یحیی و احمد بن محمد بن خالد روایت می‏کرده‏اند. همچنین نام وی در طریق نقل اصل ابراهیم بن ابی‏البلاد۵ و نوادر موسی بن عمر بن بزیع۶ آمده است که این کتاب‏ها نیز از طریق وی به دست مشایخ قم رسیده است.

روایات او در منابع حدیثی موجود از مدرسه قم نیز منتقل شده است. در کافی شانزده روایت از طریق وی آمده است. در تهذیب ۲۱ روایت و در سایر منابع مثل محاسن، بصائر الدرجات و کتاب‏های شیخ صدوق نیز روایاتی از او آمده است.

راویان اصلی وی نیز عبارت‏اند از: احمد بن محمد بن خالد برقی، ابراهیم بن هاشم و محمد بن عبدالجبار قمی.

قاسم بن حسن یقطینی

قاسم بن حسن بن علی بن یقطین مولای بنی‏اسد و از آل یقطین در بغداد بود که در قم سکنی گزید.۷ نجاشی به نقل از ابن ولید وی را ضعیف معرفی کرده است. ابن غضائری نیز یادآور شده که قمی‏ها وی را مرتفع القول می‏دانسته‏اند. البته خودش معتقد است با اینکه میراث وی آمیخته با روایات منکر و مردود است، در مجموع غلبه با روایات پذیرفتنی است و میراث حدیثی او را از

1.. نجاشی، همان، ص۲۳۸.

2.. ابن غضائری، همان، ص۸۰ و ۸۱.

3.. نجاشی، رجال، ص۲۳۸.

4.. طوسی، فهرست، ص۳۱۲.

5.. همان، ص۴۳.

6.. همان، ص۲۴۴.

7.. نجاشی، همان، ص۳۷۶.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
114

روایات کشی نیز با پسوند قمی آمده است و البته راویان حوزه شرق از او روایت می‏کنند، باید گفت وی در اصل اهل قم بوده و بعداً به منطقه کش هجرت کرده است.

نجاشی وی را کثیر الحدیث معرفی می‏کند و یاد‏آور می‏شود که برخی گفته‏اند وی در پایان عمر غالی شده است.۱ نیز در جای دیگر به نقل از ابن نوح می‏گوید: احمد بن محمد بن عیسی اشعری از حسن بن خرزاذ روایت نمی‏کرد.۲ به‏احتمال، منشأ این روایت نکردن، اتهام حسن بن خرّزاذ به غلو بوده است و شاید انتقال وی به حوزه شرق و منطقه کش نیز در پی پدید آمدن این فضا و اتهامات در قم بوده است.

احمد بن علی سلولی قمی ملقّب به شُقران، شوهر خواهر او و راوی مشترک وی و حسین بن عبیداللّٰه محرّر بوده است۳ که این ارتباط نیز می‏تواند شاهدی بر ارتباط وی با جریان متهم به غلو باشد.

شاید همین اتهام به غلو سبب شده است میراث وی منتقل نشود و با اینکه نجاشی وی را کثیرالحدیث معرفی کرده، تنها روایات اندکی از او در منابع حدیثی نقل شده است.۴

نجاشی برای وی دو کتاب با نام‏های کتاب أسماء رسول اللّٰه صلى اللّٰه علیه و آله و کتاب المتعه یاد کرده که از طریق شیخ مفید از ابن قولویه از محمد بن وارث سمرقندی به آنها طریق داشته است که به نظر می‏رسد نقلی از این کتاب‏ها باقی نمانده است.

عبدالرحمن بن حماد، ابو‏القاسم کوفی

عبدالرحمن بن حماد (عبدالرحمن بن ابی‏حماد) صیرفی، مکنّی به ابوالقاسم۵ یا ابو‏محمد،۶ اهل کوفه بود و به قم مهاجرت نمود. وی را صاحب‏خانه احمد بن محمد بن خالد برقی معرفی کرده‏اند.۷ ابن غضائری وی را ضعیف و غالی معرفی نموده و نجاشی نیز از نسبت غلو به وی یاد

1.. نجاشی، همان، ص۴۴.

2.. همان، ص۸۲؛ کشی نیز این مطلب را به نقل از نصر بن صباح آورده است (کشی، رجال، ص۵۱۲).

3.. کشی، رجال، ص۵۱۲.

4.. در تفسیر عیاشی دو مورد، معانی الاخبار یک مورد، تهذیب الاحکام یک مورد و چند نمونه نیز در رجال کشی از حسن بن خرزاذ روایت شده است.

5.. نجاشی، رجال، ص۲۳۸.

6.. ابن غضائری، رجال، ص۸۰ .

7.. نجاشی، رجال، ص۲۳۸؛ طوسی، فهرست، ص۳۱۲.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20280
صفحه از 356
پرینت  ارسال به