113
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

مهم‏ترین راویان وی عبارت‏اند از: احمد بن محمد بن خالد برقی، حسین بن عبیداللّٰه محرّر و محمد بن عبداللّٰه جامورانی رازی. کشی نیز از وی به طریق نصر بن صباح روایت می‏کند.

بیشتر روایات باقی مانده‏ از سجاده قمی در کتاب وسائل الشیعه آمده است که ۴۵ روایت است.

حسین بن شاذویه

حسین بن شاذویه، مکنی به ابوعبداللّٰه و ملقب به صفّار و صحاف، از دیگر راویانی است که در قم به غلو متهم بوده‏اند. نجاشی و شیخ طوسی به موطن وی اشاره نکرده‏اند، ولی ابن غضائری و به تبع او علامه وی را قمی معرفی کرده‏اند.۱ تنها منبعی که اتهام وی به غلو را از قمی‏ها نقل کرده نیز ابن غضائری است. نجاشی وی را ثقه و قلیل الحدیث معرفی می‏کند و کتاب‏ الصلاة و الاعمال و کتاب أسماء أمیرالمؤمنین را از تألیفات وی نام می‏برد که ابن قولویه از وی روایت کرده است.۲ شیخ طوسی نیز تنها یاد کرده که وی کتابی داشته است.۳ ولی ابن غضائری پس از آنکه وی را قمی معرفی می‏کند، یادآور می‏شود که قمی‏ها وی را غالی دانسته‏اند؛ در عین حال تصریح می‏کند که کتاب ‏الصلاة وی را دیده و انحرافی در آن نبوده است.۴

روایت ابن قولویه از او نشان می‏دهد وی باید در طبقه مشایخ صدوق باشد، ولی نام وی نه در اسناد موجود در آثار صدوق و نه دیگر میراث حدیثی ما نیامده است. البته صدوق از شخصی به نام علی بن حسین بن شاذویه روایت کرده که به‏احتمال فرزند همین حسین بن شاذویه است.

حسن بن خُرَّزاذ

حسن بن خرزاذ (خرزاد) قمی از اصحاب امام هادیعلیه السلام و ظاهراً اهل قم بوده است. شیخ طوسی ـ در اصحاب الهادیعلیه السلام ـ و نجاشی وی را قمی دانسته‏اند؛۵ ولی شیخ طوسی در باب «من لم‏یرو عن واحد من الائمه» وی را اهل کش معرفی کرده است.۶ با توجه به اینکه نام وی در اسناد

1.. ابن غضائری، رجال، ص۵۳؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۱۹.

2.. نجاشی، رجال، ص۶۵.

3.. طوسی، فهرست، ص۱۱۰.

4.. ابن غضائری، رجال، ص۵۳.

5.. نجاشی، همان، ص۴۴؛ طوسی، رجال، ص۳۸۶.

6.. طوسی، همان، ص۴۲۱ .


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
112

حضور او در اسناد مجامع روایی ما بسیار اندک است؛ حتی کتاب‏های پدرش نیز از طرق مختلف و از مسیری غیر از وی منتقل شده است.

حسن بن علی بن ابی‏عثمان

حسن بن علی بن ابی‏عثمان یا حسن بن ابی‏عثمان، مکنی به ابومحمد و ملقّب به سجّاده قمی، از دیگر راویان قمی است که به غلو متهم بوده‏اند. وی را در زمره اصحاب امام جواد و امام هادیعلیهما السلام دانسته‏اند.۱ اما درباره موطن او اختلافی در اقوال دیده می‏شود. نجاشی وی را کوفی معرفی کرده است،۲ ولی ابن غضائری وی را قمی دانسته۳ و علامه حلی نیز وی را در شمار قمی‏ها شمرده است.۴ ممکن است وی از کوفیانی بوده باشد که به قم مهاجرت کرده‏اند. در قم احمد بن محمد بن خالد برقی و حسین بن عبیداللّٰه محرّر از او روایت کرده‏اند. نجاشی کتاب حسن بن علی بن ابی‏عثمان را از طریق حسین بن عبیداللّٰه و شیخ طوسی از طریق برقی گزارش کرده‏اند.۵ درباره غلو یا انحراف عقیده وی نقلی از مشایخ قم نرسیده است و البته تعداد اندکی از روایات وی در کافی، کتب شیخ صدوق و کامل‌الزیارات منتقل شده است. اما رجالیان بغداد به ضعف یا غلو وی اشاره کرده‏اند. نجاشی تنها اشاره می‏کند که اصحاب ما وی را تضعیف کرده‏اند.۶ شیخ طوسی اگرچه در فهرست به غلو و حتی ضعف وی اشاره نکرده است، در کتاب رجال وی را غالی شمرده است.۷ ابن‏ غضائری نیز وی را ضعیف و مرتفع القول دانسته است.۸ البته تندترین تعبیر در رجال کشی و از حوزه شرق آمده است. کشی حسن بن علی بن ابی‏عثمان را لعن و وی را از غالیانی معرفی می‏کند که از دین اسلام خارج شده‏اند. بر اساس نقلی که کشی از نصر بن صباح آورده است حسن بن علی سجّاده از علیاویه و معتقد به برتری ابوالخطاب بر رسول اکرمصلی الله علیه و آله بوده است.۹

1.. طوسی، رجال، ص۳۷۵ و ۳۸۵.

2.. نجاشی، رجال، ص۶۱.

3.. ابن غضائری، رجال، ص۱۲۲.

4.. حلی، خلاصة الاقوال، ۲۱۲.

5.. نجاشی، همان، ص۶۱؛ طوسی، فهرست، ص۱۲۵.

6.. کشی، رجال، ص۵۷۱.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20276
صفحه از 356
پرینت  ارسال به