461
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

همین نکته می‏تواند باعث توجه خلفای عباسی به او بوده باشد تا جایی که برخی احتمال قتل او را از جانب دستگاه خلافت بعید نمی‏دانند.۱ ارتباط سید رضی با برخی از خلفای عباسی بهتر بود، به‌گونه‏ای ‏که گفته شده طائع عباسی علاقه بیشتری نسبت به قادر عباسی به سید رضی داشته است و سید نیز متقابلاً بیشتر به او مایل بوده است.۲ سید رضی از سوی بهاء‌الدوله در سال ۳۸۸ به لقب «الشریف الاجل»، در سال ۳۹۲ به «ذوالمنقبتین» و در سال ۳۹۷ (یا ۳۹۶ یا ۳۹۸) به «الرضی ذوالحسبین» ملقب شد. بهاء‌الدوله همچنین در سال ۴۰۱ دستور داد که همه مکاتبات و مخاطبات با وی با عنوان «الشریف الاجل» صورت بگیرد.۳ در سال ۴۰۲ به امر خلیفه عباسی مکتوبی در رد نسب خلفای فاطمی صادر شد که بزرگان، از جمله سید رضی و سید مرتضی، بر آن شهادت دادند.۴ چنان‌که از شرح ابن ‏ابی‌الحدید بر می‌آید، سید رضی از جانب قادر عباسی (۴۲۲ق)، بر حرمین شریفین و حجاز به خلافت منصوب گردید.۵ سید رضی از چنان جایگاهی برخوردار بود که در مراسم خاکسپاری وی عموم طبقات مردم، اشراف و اعیان، قضات و وزیر فخرالملک حاضر شدند و فخرالملک بر او نماز گزارد.۶

سید مرتضی نیز علاوه بر منصب نقابت، و ریاست دیوان مظالم و نیز امارت حج، مسئولیت‏های دیگری را از سوی حاکمان بر عهده داشته است.۷ البته او نسبت به برادر، بیشتر به امور علمی توجه داشته؛ اما این بدین معنا نیست که وی در امور سیاسی دخالتی نداشته است.

بهاءالدوله بویهی سید مرتضی را در سال ۳۹۷ به «مرتضی ذوالمجدین» ملقب کرد.۸ در محرم سال ۴۰۶ درگیری شدیدی بین شیعیان و اهل سنت در بغداد پدید آمد که سید مرتضی از سوی فخر الملک، وزیر بهاءالدوله بویهی، مأمور حل و فصل منازعه گردید که با تدبیر او آتش فتنه خاموش شد.۹ هنگامی که در سال ۴۱۴ القادر خلیفه عباسی برای استقبال از مشرف‌الدوله بویهی از بغداد

1.. نوری طبرسی، خاتمة المستدرک، ج۳، ص۲۱۰ و ۲۱۱.

2.. مدنی شیرازی، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، ص۴۷۰.

3.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۵۴.

4.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲.

5.. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸.

6.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵و ۶.

7.. همان، ص۲.

8.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۷، ص۲۳۶.

9.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۱۱۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
460

به‌تازگی با بویهیان صلح کرده بود برد. وی در میانه راه به دست عرب‌های بادیه نشین دستگیر شد، اما در نهایت آنان وی را آزاد کردند و او توانست به موصل برود.۱ در سال ۳۸۳ سکینه، دختر بهاء‌الدوله، به عقد القادر خلیفه عباسی درآمد که در این ازدواج ابو‏احمد موسوی وکیل بهاء‌الدوله بود.۲ هنگامی که اختلاف وزیر ابو‏القاسم علی بن احمد با بهاء‌الدوله بالا گرفت، میانجی بین وزیر و سلطان، ابو‏احمد بود که در این راه اهتمامی ویژه نمود.۳

با توجه به گزارش‌هایی که درباره سیاست و تدبیر ابو‏احمد در امور سیاسی و جایگاه وی در دربار ذکر شد، این سخن که گفته شده «او شخصیتی نظامی و سیاسی بود که دولت‏ها را به بازی می‏گرفت و در انجام دادن کارها پر جرأت بود»،۴ دور از باور نیست. همچنین گفته شده هیبت ابو‏احمد بیش از خلفا بود و سلاطین آل بویه بسیار او را اکرام می‌کردند و برخی از آنان از او می‏هراسیدند۵ و در مهم‌ترین امور مانند خلع و نصب خلیفه شهادت او اهمیت داشت.۶ جایگاه سیاسی ابو‏احمد به‌گونه‏ای ‏بوده که وی را در میان طالبیان بی‌رقیب می‏دانستند.۷

سید رضی نیز مانند پدر، علاوه بر مناصب سیاسی پیش‌گفته، در امور سیاسی بسیار فعال بود. با توجه به اشعار سید رضی می‏توان گفت وی از دوران کودکی و در پی حوادثی که در پی آن ابو‏احمد حبس شد، در جریان امور سیاسی بوده و از همان زمان اشعار او رنگ و بوی سیاسی دارد و برجسته‌ترین اندیشه‏های سیاسی سید رضی را می‏توان در اشعار او جست و زبان سیاسی وی در اشعار او جلوه‌گر است.۸ وی گاه خود را برتر از خلیفه عباسی می‏شمارد که به‌ناحق خلافت در اختیار اوست و گاه از رنج‏هایی که بر وی در بغداد به واسطه حکومت عباسیان می‏رفت، شکوه می‏کرد. این رویکرد وی تا جایی ادامه یافت که خلیفه عباسی او را به هواداری از خلفای فاطمی متهم کرد.۹ بی‌گمان بسیاری از اشعار سید رضی رنگ و بوی سیاسی داشته و او را به دردسر انداخته است.۱۰

1.. ابن اثیر، همان، ج۹، ص۹۳.

2.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۱۲.

3.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۷، ص۳۱۷-۳۱۹.

4.. عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۱۲۴.

5.. ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۴، ص۲۲۳.

6.. ابن مسکویه، همان، ص۳۳۰.

7.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۶، ص۲۹۲.

8.. ر.ک: جعفری، احیاگر بلاغت، ص۱۲۲-۱۳۲.

9.. ر.ک: صابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۱۱۸ و ۱۱۹؛ امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۱۸.

10.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 47926
صفحه از 657
پرینت  ارسال به