459
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

دیگر مناصب

علاوه بر مناصب پیش‌گفته که در اختیار سید مرتضی و خاندان وی بوده است، مناصب سیاسی رسمی و غیر رسمی دیگری نیز برای آنان ذکر شده است. مثلاً ابو‏احمد موسوی در زمان طائع، خلیفه عباسی، در سال ۳۶۹ قمری از سوی حکومت مسئولیت موقوفات بصره را نیز به عهده داشت.۱

از دیگر مسئولیت‏های سیاسی ابو‏احمد میانجی‌گری۲ و بازرسی۳ در درگیری‏ها و حوادث سیاسی و سفارت و نمایندگی۴ از سوی حکومت‏ها و حاکمان بوده است. همچنین وی میانجی‌گری در درگیری‏های اجتماعی ناشی از درگیری‏های مذهبی و قومی را بر عهده داشت.۵

در سال ۳۵۸ قمری در پی پناهنده شدن حمدان، پسر ناصرالدوله حمدانی، به بهاء‌الدوله بویهی و شکایت وی از تجاوزگری برادرش ابو‏تغلب، سلطان بویهی ابو‏احمد را برای وساطت بین دو برادر به موصل فرستاد.۶ عزل ابو‏احمد از نقابت به معنی کناره‌گیری کلی وی از سیاست نبود. مثلاً در سال ۳۶۳ قمری در پی درگیری بین بختیار و ابو‏تغلب حمدانی و قتل عده‏ای ‏از هواداران بختیار در موصل، ابو‏احمد در حالی که در سال قبل از نقابت عزل شده بود، از جانب بختیار برای بررسی این موضوع به نزد ابو‏تغلب در موصل رفت و از جنگ پیشگیری کرد.۷ در سال ۳۸۰ قمری درگیری عظیمی بین سنیان باب البصره و شیعیان کرخ درگرفت که با وساطت ابو‏احمد موسوی غائله پایان یافت.۸

ابو‏احمد در سال ۳۸۲ از جانب بهاء‌الدوله بویهی پیامی برای برادرش صمصام‌الدوله که با وی درگیر بود، به شیراز برد و در پی قتل صمصام‌الدوله به دست فرزندان بختیار، در شیراز ماند و شاهد درگیری نیرو‏های دو طرف بود و آن‌گاه که خبر رسید بهاء‌الدوله غلبه یافته است، به مسجد جامع شیراز رفت و خطبه به نام بهاء‌الدوله خواند و چون کذب خبر آشکار شد، مخفی گردید و پنهانی از شیراز خارج شد.۹

در همین سال ابو‏احمد پیامی از سوی بهاء‌الدوله برای ابی‌الذواد حاکم موصل و امیر بنی‌عقیل که

1.. ابن‌حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۶۳.

2.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۷، ص۳۱۷-۳۱۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۸، ص۵۹۴.

3.. ابن خلدون، همان، ج۳، ص۵۳۰؛ ابن اثیر، همان، ج۸، ص۶۳۰.

4.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۷، ص۳۸۴ و ج۹، ص۹۳.

5.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۴، ص۳۴۴.

6.. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۹۴.

7.. ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ج۳، ص۵۳۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۶۳۴.

8.. ابن جوزی، همان.

9.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۷، ص۳۸۴.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
458

امام رضا علیه السلام خواند.۱ ابو‏احمد در دوران نقابت خود، امارت حج را نیز در اختیار داشت۲ و در احکامی که حکومت برای وی صادر کرده، بر تصدی وی بر این مقام تأکید شده است.۳

ابو‏احمد نایبانی در امارت حج داشت که در بسیاری از مواقع امارت حج را به نیابت از او به عهده می‏گرفتند. از جمله این نایبان ابو‏عبداﷲ احمد بن محمد، معروف به «امیر الحاج»، نقیب کوفه بود که تا هنگام وفات در سال ۳۸۹ قمری، سیزده سال به نیابت از ابو‏احمد این منصب را بر عهده داشت.۴ در برخی سال‏ها نیز خود ابو‏احمد شخصاً امارت حج را به عهده می‏گرفت. مثلاً هنگامی که المطیع ﷲ خلیفه عباسی قندیلی گرانبها به کعبه اهدا کرد، آن را به ابو‏احمد سپرد تا به مکه ببرد.۵ در سال ۳۶۱ قمری اعراب بنی‌هلال متعرض حجاج شدند و بسیاری را کشتند. در این میان، تنها ابو‏احمد و همراهانش جان به در بردند.۶ بعضی سال‌ها نیز به عللی حج تعطیل می‏شد؛ مثلاً در سال ۳۶۷ قمری در پی درگیری عضدالدوله با پسر عمویش بختیار، از عراق کسی به حج نرفت. در سال ۳۶۸ ابو‏احمد در مکه خطبه به نام بنی‌عباس خواند و از آن پس برای مدت مدیدی در مکه خطبه به نام خلفای عبیدی مصر خوانده شد.۷ گاهی نیز در مکه خطبه به نام دو خلیفه خوانده می‏شد؛ مانند سال ۳۵۹ که در مکه خطبه به نام خلیفه عباسی المطیع ﷲ و قرمطیان خوانده شد. همچنین در مدینه خطبه به نام المعز لدین ‌اﷲ فاطمی خوانده شد، ولى در خارج از شهر مدینه ابو‏احمد موسوى خطبه به نام المطیع ﷲ خواند.۸

بعد از وفات ابو‏احمد این مسئولیت نیز مانند دیگر مناصب وی در اختیار فرزندش سید رضی قرار گرفت۹ و پس از وفات سید رضی امارت حج در حکمی که از سوی دیوان خلافت صادر شد، به سید مرتضی واگذارشد۱۰ که ابو‏الحسن محمد بن حسن اقساسی سال‌های متمادی به نیابت از وی امارت حج را به عهده داشت.۱۱

1.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۲۴۹.

2.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۷۲.

3.. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۱، ص۴۲۹.

4.. ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۳۲۸.

5.. ابن جوزی، همان، ج۱۴، ص۴۶.

6.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۶، ص۲۴۵.

7.. ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ج۴، ص۱۳۰.

8.. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲۱، ص۲۲.

9.. ابن عنبه، عمدة الطالب، ص ۲۰۷.

10.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۱۱۱.

11.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۸.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41655
صفحه از 657
پرینت  ارسال به