455
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

مرتضی، یعنی ابو‏محمد حسن ملقب به ناصر بن أبی‌الحسین احمد، در سال ۳۶۲ نقیب علویان در بغداد شد.۱ عداوت ابو‏الفضل شیرازی با ابو‏احمد در نهایت باعث تلاش ابو‏احمد برای عزل این وزیر شد و ابو‏احمد با زیرکی در مدت کوتاهی بدین کار موفق شد۲ و بار دیگر در سال ۳۶۴ به نقابت منصوب گردید.۳ او در سال ۳۶۹ از سوی عضدالدوله از این مقام عزل و به همراه برادرش ابو‏عبداﷲ به فارس منتقل و زندانی شد.۴ در سال ۳۷۲ شرف‌الدوله، فرزند عضدالدوله، ابو‏احمد را از بند رهانید و املاک وی را به او باز گرداند.۵ ظاهراً تا سال ۳۷۶ که شرف‌الدوله بر برادرش صمصام‌الدوله پیروز شد، ابو‏احمد در شیراز بود و پس از تسلط شرف‌الدوله بر بغداد، بار دیگر توانست به بغداد وارد شود.۶ در سال ۳۸۰ بار دیگر ابو‏احمد به نقابت طالبیان منصوب گردید و فرزندانش سید مرتضی و سید رضی به جانشینی پدر در این امر منصوب گردیدند.۷ در ذی‌القعده ۳۸۴ بار دیگر ابو‏احمد و فرزندانش سید رضی و سید مرتضی که نائب پدر در نقابت بودند، از مقام خود عزل شدند.۸ ابو‏احمد بار دیگر در سال ۳۹۴ نقابت علویان در عراق را به عهده گرفت و تا هنگام مرگ در سال ۴۰۰ این مقام را در اختیار داشت.۹

سید رضی متولد ۳۵۹ قمری و از برادر خود سید مرتضی که در سال ۳۵۵ به دنیا آمده بود، چهار سال کوچک‌تر بود؛ اما از آنجا که سید مرتضی درگیر مباحث علمی بود و چندان رغبتی به امور سیاسی نداشت، بعد از وفات ابو‏احمد مسئولیت‏های سیاسی وی را سید رضی بر عهده گرفت.۱۰ البته برخی گزارش‏ها از آن حکایت دارد که سید رضی در زمان حیات پدر در سال۳۸۰ یا ۳۸۳ نقابت را رأساً به عهده گرفته است.۱۱

پس از وفات سید رضی در سال ۴۰۶ در حکمی که القادر باﷲ عباسی برای سید مرتضی نوشت و

1.. سید مرتضی، الناصریات، ص۶۳.

2.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۶، ص۳۵۱-۳۵۴.

3.. طبری، همان، ج۱۱، ص۴۳۹.

4.. ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۶، ص۴۴۹.

5.. همان، ج۷، ص۱۰۲، ۱۶۳و ۱۶۴.

6.. زکی مبارک، عبقریة الشریف الرضی، ج۱، ص۱۰۴ و ۱۰۵.

7.. ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۴، ص۱۵۷.

8.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۴، ص۳۶۹.

9.. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۳۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۸۲.

10.. ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۰۷.

11.. ابن عماد، شذرات الذهب، ج۵، ص۴۴.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
454

بیاورد و مدیر و منضبط باشد. او باید سیاستمدار و از روابط با حکام و صاحبان قدرت و ثروت و قواعد مردم‌داری و مصالحه و میانجی‌گری مطلع باشد. نقیب باید عادل و متقی و در میان سادات مقبول و مطاع باشد و رازدار و بی‌کینه و اهل گذشت باشد و در عین حال شجاعت و اقتدار لازم را در برخورد با خطاکاران داشته باشد. علاوه بر این شروط عام، نقیب النقباء دارای ویژگی‌های دیگری نیز باید باشد که از جمله آنها فقیه بودن و اطلاع از احکام قضاوت، برخورداری از فنون قضاوت و کشف حقیقت، آگاهی از امور حسبه و احکام و فنون آن است.۱

برای نقیبان وظایف بسیاری شمرده شده که از جمله آنهاست: شناخت انساب سادات و محافظت از آن و ثبت آن به‌گونه‏ای ‏که تداخلی در انساب آنان پدید نیاید، ثبت موالید و وفیات سادات، تعلیم و تأدیب کودکان و نوجوانان هاشمی، ایجاد مشاغل مناسب برای جوانان سید، باز داشتن سادات از معاصی و رفتار دون شأن سیادت و توصیه آنان به عمل صالح، بازداشتن سادات از ظلم و زورگویی و نهی آنان از فخرفروشی به خاطر نسبشان، استیفای حقوق سادات، یافتن همسران صالح برای دختران و پسران تحت تکفل و نهی آنان از ازدواج با غیر هم‌کفو، تقسیم عطایا و هدایا و موقوفات و خمس در میان سادات، محافظت از اموال و املاک و موقوفاتِ در معرض خطر سادات، جلوگیری از اختلاف و افتراق سادات، تعیین افرادی برای خبرگیری از احوال سادات، شناخت مدعیان دروغین نسب هاشمی و تنبیه آنان.۲

دایی مادر سید مرتضی، ابو‏عبداﷲ دیلمی، در زمان معزالدوله دیلمی نقابت طالبیان را بر عهده داشت و پس از آنکه برخی از دیلمیان با وی بیعت کردند قیام نمود؛ اما معزالدوله او را حبس و پس از مدتی آزاد و بار دیگر به نقابت طالبیان منسوب کرد. گفته شده در دوران نقابت وی وضع معیشتی طالبیین بهبود یافت. گویا وی تا سال ۳۵۳ قمری این مقام را در بغداد در اختیار داشت.۳

ابو‏احمد موسوی از سال ۳۵۴ قمری تا هنگام مرگ در سال ۴۰۰ پنج مرتبه به نقابت طالبیان منصوب شد.۴ او در سال ۳۵۴ قمری همزمان به عنوان نقیب النقبای طالبیان از سوی دیوان خلافت انتخاب شد، اما در سال ۳۶۲ در پی درگیری با ابو‏الفضل شیرازی، وزیر عباسی که به حقوق شیعیان بی‌توجه بود، از نقابت معزول گشت.۵ همزمان با عزل ابو‏احمد موسوی، پدربزرگ مادری سید

1.. همان، ص۱۴۳-۱۴۵.

2.. همان، ص۱۴۴-۱۴۸.

3.. عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۳۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۱۴-۱۱۶.

4.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۷۲.

5.. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۱، ص۴۲۹.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 48014
صفحه از 657
پرینت  ارسال به