445
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

سکونت دارد خانه‏ای ‏به او هدیه نمود و آن‌گاه که با استنکاف سید رضی روبه‌رو شد، مقام استادی خود را که برتر از مقام پدر است، بدو یاد آوری کرد و سید رضی به‌ناچار هدیه استاد را پذیرفت.۱ سید رضی حتی در ایام تنگدستی بسیار بخشنده بود.۲ جایگاه وی در میان مردم به‌گونه‏ای ‏بود که حتی کسانی که با وی اختلاف فکری داشتند، از بی‌اعتنایی به او شرم می‏نمودند.۳

وی با گردآوری کتاب نهج البلاغه نام خود را جاودانه نمود. از دیگر آثار اوست: المتشابه، مجازات الآثار النبویة، تلخیص البیان عن مجازات القرآن، الخصائص، سیرة والده الطاهر، الحسن من شعر الحسین، أخبار قضاة بغداد، کتاب رسائله و دیوان شعر.۴ سید رضی شاگردان بسیاری به‌ویژه در ادبیات عرب تربیت کرد و با بسیاری از دانشمندان عصر خود مانند صاحب بن عباد، ابو‏علاء معری، ابن‏حجاج بغدادی، ابو‏اسحاق صابی، شاپور بن اردشیر و فخر الملک وزیران بهاء‌ الدوله دیلمی، ابو‏بکر باقلانی و ابو‏الحسن عمری در ارتباط بود.۵ وی خانه‏ای ‏را به «دار العلم» اختصاص داده بود که در آن بر طالبان علم گشوده بود و نیاز‏هایشان برآورده می‏شد. دار العلم در آن روزگار فراتر از یک کتابخانه بوده و تنها بخشی از آن، کتابخانه بوده است.۶

عدنان، فرزند سید رضی، نیز دانشمندی بزرگ و اهل علم و فضیلت بوده و به لقب جدّش طاهر ذی‌المناقب ملقب بود. او عالمی شریف و پاکدامن و برجسته در درستیِ اندیشه و صیانت نفس و عالم به دانش عروض معرفی شده است.۷

سید مرتضی فرزندی به نام ابو‏محمد حسن داشته که ذهبی از وی با عنوان شیعه‌ای استوار (جلد) و رافضی با گرایش‌های معتزلی یاد می‏کند که تألیفاتی داشته است.۸ وی به طاهر و ذو المحتدین ملقب بود.۹ همچنین سید مرتضی دختری به نام فاطمه داشته که عالم و فاضل بوده و راوی کتاب نهج البلاغه از عمویش سید مرتضی است و شیخ عبدالرحیم بغدادی، معروف به ابن ‏الاخوه، نهج البلاغه را از فاطمه روایت کرده است.۱۰

1.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۵، ص۳۸.

2.. همان، ص۱۱۵ و ۱۱۶.

3.. یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱، ص۳۷۷.

4.. ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۰۷ و ۲۰۸.

5.. اسعدی، سید رضی، ص۲۶-۲۸.

6.. متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ص۲۰۶.

7.. ابن عنبه، همان، ص۲۴۰.

8.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۳۰، ص۶۱.

9.. رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۸۳ و ۸۴.

10.. حسینی جلالی، دراسة حول نهج البلاغه، ص۹۳.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
444

عبادت و زهد ابو‏احمد زبانزد بود تا جایی که صاحب بن عباد آرزو می‏کرد به بغداد بیاید تا عبادت او را ببیند.۱ با اینکه ابو‏احمد نماز میت را بر اساس فقه امامی با پنج تکبیر اقامه می‏کرد، او را برای اقامه نماز بر جنازه بزرگان حتی بر جنازه دانشمندان معتزلی غیر امامی دعوت می‏کردند.۲ رفتار و اخلاق او به‌گونه‏ای ‏بود که حتی اشرار و راه‏زنان در پی توبه به او پناهنده می‏شدند.۳ او بسیار بخشنده بود و با سادات کریمانه رفتار می‏کرد.۴ وی در ساخت مکان‏های فرهنگی اهتمام داشت۵ و هنگام مرگ ثلث اموال خود را که بسیار فراوان بود، وقف بر کارهای نیک نمود.۶ ابو‏عبداﷲ موسوی، برادر تنی ابو‏احمد، نیز جایگاه بلندی داشت و اهل نیکی بود.۷

سید رضی، برادر کوچک‌تر سید مرتضی، نیز از جایگاه فرهنگی والایی برخوردار و شخصیتی شناخته شده بود. وی عالم و مردی پاکدامن و بلند همت و بسیار دیندار بود که از محاسن بسیاری بهره داشت.۸ سید رضی از معروف‌ترین شاعران عرب بود تا جایی که وی را برترین شاعر قریش دانسته‏اند. وی بر سادات مهربان و دلسوز بود. او را صاحب جلالت و هیبت معرفی کرده‏اند و گفته شده بر مجرمان سخت می‏گرفت. وی در شعر بر برادرش سید مرتضی برتری داشت و از آنجا که سید مرتضی چندان به امور سیاسی علاقه نداشت و بیشتر به تربیت شاگردان و علم‌آموزی مشغول بود، پس از فوت ابو‏احمد سید رضی که کوچک‌تر بود نقابت را به عهده گرفت. از این رو، مقام و جایگاه سید رضی در میان مردم و خواص برتر بود.۹

سید رضی در کودکی قرآن را در مدت کوتاهی از بر نمود۱۰ و بسیار زاهد و اهل عبادت بود و در مورد شدت تقوای وی داستان‏هایی نقل شده است.۱۱ او هرگز از کسی حتی پدرش صله و هدیه قبول نمی‌کرد و هنگامی که استادش، ابو‏اسحاق ابراهیم بن احمد طبری، متوجه شد وی در خانه پدر

1.. رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۱۳۱.

2.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۴، ص۳۵۹.

3.. همدانی، تکملة تاریخ الطبری، ج۱، ص۲۱۷.

4.. عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۱۲۴.

5.. ابن جوزی، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج۱۴، ص۳۳۹.

6.. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۴۹.

7.. عمری، همان، ص۱۲۵.

8.. ابن جوزی، همان، ج۱۵، ص۱۱۵.

9.. عمری، همان، ص۱۲۵-۱۲۷؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۰۷-۲۰۹؛ ابن عماد، شذرات الذهب، ج۵، ص۴۵.

10.. ابن عماد، شذرات الذهب، ج۵، ص۴۵.

11.. عمری، همان.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 40575
صفحه از 657
پرینت  ارسال به