435
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

کتاب‏نامه

۱. اشمیتکه، زابینه و دیگران، خلاصة النظر، تحقیق و مقدمه: حسن انصاری، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۸۵.

۲. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‏البلاغه، قم: مکتبه آیه اﷲ المرعشی، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۳.

۳. ابن‏ تیمیه‏، احمد‏ بن‏ عبد‏الحلیم، شرح العقیدة الاصفهانیه، ریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۱۵ق.

۴. ـــــــــــ، بیان تلبیس الجهمیه فی تأسیس بدعهم الکلامیه، تحقیق:محمد ‏بن ‏عبد‏الرحمن ‏بن ‏قاسم، مکة المکرمه: مطبعة الحکومه، ۱۳۹۲ق.

۵. ــــــــــــــ، منهاج السنة النبویه، تحقیق: محمد رشاد سالم، مصر: مؤسسة القرطبه، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.

۶. ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، مستطرفات السرائر، تحقیق: لجنة التحقیق، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.

۷. ابن ‏شهر‏آشوب، ابوجعفر محمد، مناقب آل ابی‌طالب، تصحیح: لجنة مناساتذة النجف الاشرف، نجف اشرف: المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق.

۸. اسعدی، علی‌رضا، هشام ‏بن ‏حکم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸.

۹. ــــــــــــــــ، سید مرتضی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱.

۱۰. اشعری، ابو‏الحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، آلمان ویسبادن، فرانس شتاینر‏، ۱۴۰۰ق.

۱۱. اشمیتکه، زابینه، اندیشه‏های کلامیِ علامه حلی، ترجمه: احمد نمایی، مشهد: آستان قدس رضوی.

۱۲. اقبال، عباس، خاندان نوبختی، تهران: طهروبی، ۱۳۵۷.

۱۳. آمدی، سیف‌‏الدین، أبکار الأفکار فی أصول الدین، تحقیق: احمد محمدمهدی،‏ قاهره: دار الکتب، ۱۳۸۶ق.

۱۴. بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق،‏ بیروت: دار الجیل دار الآفاق، ۱۴۰۸ق.

۱۵. جاحظ، رسائل الجاحظ، تقدیم و شرح: دکتر علی بو‏ملحم، دار مکتبة الهلال، ۲۰۰۲م.

۱۶. جوادی، قاسم، تأثیر اندیشه‏های کلامی شیعه بر معتزله، فرق تسنن، قم: نشر ادیان، ۱۳۸۶.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
434

مسلمانِ مرتکب کبیره با اندیشه معتزله شباهت‏هایی دارد. البته این تفاوت اندیشه‏ها می‏تواند ریشه در اختلاف آرای متکلمان پیشین امامیه داشته باشد.

سرانجام، در باب امامت و نبوت، نوبختیان حد فاصل مقام امامت با نبوت را نفی ارتباط امام با فرشتگان و صدور معجزه از وی دانسته‌اند و در این اندیشه، با گروهی از امامیه هم‌نوا هستند که حد فاصل مشخصی بین این دو مقام قائل‌اند. شیخ مفید در پیروی از گروهی دیگر از امامیان، نوعی ارتباط بین امام و فرشتگان را اثبات می‌کند و صدور معجزه از امامان را ممکن می‏داند؛ هرچند این دو مقام را منحصر در ائمه نمی‏کند و آن را برای اولیا و خواص نیز ممکن می‏شمارد. سید مرتضی نیز معجزه را برای امامان جایز می‏داند. البته تصریحی مبنی بر دیدگاه سید در تحدیث و ارتباط امام با فرشتگان در دست نیست. شاید در نتیجه همین تفکر، نوبختیان که ارتباط امام را با ماوراء از طریق فرشتگان نمی‏پذیرفتند، در تقابل با اندیشه شیخ مفید، عقلاً به لزوم گستره علم امام در همه علوم و فنون معتقد شدند. البته هر دو دیدگاه در میان متکلمان پیشین امامیه معتقدانی داشته است.

هرچند هریک از نوبختیان و شیخ مفید و سید مرتضی در برخی اندیشه‏های کلامی هم‌نوا با معتزله‏اند، در مجموع، آرای مشترک نوبختیان با معتزله بیشتر در موضوعاتی است که در میان متکلمان امامیه پیشین نیز همانندی دارد و نزدیکیِ مفید و مرتضی به معتزله در مباحث ریشه‏ای، مانند معرفت و استطاعت، نمود بیشتری دارد.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41526
صفحه از 657
پرینت  ارسال به