در نظریات فقیهان، متکلمان و مناظرهگرانِ مذهب ما چون: ابوجعفر بن قبه، ابوالاحوص، نوبختیان و اعقاب و اسلافشان، هیچ‌گاه به چنین عقیدهاى درباره تأیید نقصان قرآن برنمىخوریم و از آنان نفیاً و اثباتاً سخنی درباره نقصان قرآن به ما نرسیده است.۱
این تصریحِ سید مرتضی با توجه به آشنایی وی با کتاب اوائل المقالات نشان آن است که وی شنیده استادش درباره دیدگاه نوبختیان را معتبر نمیدانسته است.
شاهد دیگر بر این مدعا که نوبختیان تحریف قرآن را مردود میدانستهاند، گفته قاضی عبدالجبار است. وی بعد از نقل قول ابوعلی جبایی در متهم کردن متکلمان شیعی به عقایدی باطل، از جمله قول به تحریف قرآن، میگوید: اما امامیانی چون ابوالاحوص، نوبختیان و دیگران که به توحید و عدل معتقدند، از این نسبتها مبرّا هستند.۲ بنابر این گزارش باید گفت سید مرتضی نوبختیان را، هم‌رأی با خود، باورمند به نفی هر گونه تحریفی در قرآن میدانسته است.
علاوه بر تحریف قرآن، به نظر میرسد چگونگی اعجاز قرآن نیز مورد اختلاف نوبختیان با شیخ مفید و سید مرتضی باشد. هرچند دیدگاه نوبختیان در این باره گزارش نشده، اما از آن جهت که شیخ مفید دیدگاه خود را مبنی بر «صرفه» بنا نهاده و تأکید میکند تنها هم‌نوای وی در این اعتقاد نظّام معتزلی است،۳ میتوان گفت نوبختیان اعجاز قرآن را در «صرفه» نمیدانستند و این دیدگاه شیخ مفید در میان متکلمان امامی هم‌نوایی ندارد. سید مرتضی نیز در اعجاز قرآن نظریه صرفه را برگزیده است.۴
امامشناسی
بنابر نقل سید مرتضی، بنونوبخت، مانند متکلمان پیشین امامیه، امامت و صفات آن را علاوه بر ادله سمعی با ادله عقلی ثابت میکردند و به وجوب عقلیِ امامت معتقد بودند و قاعده لطف را در اثبات وجوب عقلی امامت به کار میبستند و روشی متفاوت نداشتند.۵ این شیوه در آثار شیخ مفید۶ و سید مرتضی نیز کاملاً مشهود است.۷ علاوه بر این، شیخ مفید از آثار نوبختیان در باب امامت استفاده و
1.. همو، الطرابلسیات الاولی، ص۲۰۶ و ۲۰۷.
2.. قاضی عبدالجبار، المغنی، ج۲۰(۱)، ۳۷ و ۳۸.
3.. مفید، أوائل المقالات، ص۶۳.
4.. سید مرتضی، الذخیره، ص۳۷۸.
5.. همو، الشافی فی الامامه، ج ۱، ص۹۷.
6.. مفید، همان، ص۳۹ و ۴۰.
7.. سید مرتضی، الذخیره، ص۴۰۹-۴۳۵.
