کفر است و بر مبناى موافات چنین کسى از اول مؤمن نبوده است.^۱

سید مرتضی با توجه به این دو مقدمه که مؤمن بالاجماع مستحق ثواب دائم است و تحابط باطل است، نتیجه می‏گیرد که موافات شرط ایمان است و مؤمن هرگز کافر نمی‏شود؛ زیرا کفر موجب استحقاق عقاب دائم و ایمان موجب ثواب دائم است و تحقق این دو با هم ممکن نیست. البته به عقیده او ایمان آوردن کافر مشکلى ندارد؛ چون ایمان موجب اسقاط عقاب کفر است.^۲

احباط

نوبختیان ـ بر خلاف شیخ ‏مفید ـ هم‌نوا با معتزله به تحابط اعمال اعتقاد داشتند؛^۳ به این معنا که اعمال خوب و بد انسان یکدیگر را از بین می‏برند و اگر بدی‏ها غلبه کرد، آن فرد مستحق عقاب است، بی‌آنکه در مقابل اعمال نیک او پاداشی داشته باشد، و اگر اعمال نیک او غلبه کرد، تنها مستحق ثواب است که در صورت دوم «تکفیر» نامیده می‏شود.^۴ بنو‏نوبخت معتقد بودند بسیاری از کسانی که اطاعت خدا کرده‏ و کارهای نیکی داشته‏اند در آخرت پاداشی به آنها نمی‏رسد، ولی در این دنیا پاداش کارهای نیک خود را می‏بینند؛ در مقابل، شیخ مفید معتقد بود اگر کسی حتی یک طاعت انجام دهد، در بهشت جاودانه می‏شود.^۵ البته این اختلاف دیدگاه از آنجا ناشی می‏شود که شیخ مفید ـ به‌خلاف بنو‏نوبخت‌ـ اساساً انجام دادن طاعت را از کافر ناممکن می‏داند.^۶

باید دقت کرد که این دیدگاه معتزلیان بر این پایه استوار بود که کسی که وارد آتش شود، از آن رهایی ندارد و در آن خالد خواهد بود.^۷ با توجه به اینکه بنو‏نوبخت ـ بر خلاف معتزله ـ منزلة بین‌المنزلتین و خلود مسلمان مرتکب کبیره در جهنم را مردود می‏دانستند، باید احباط نوبختیان به گونه‌ای تبیین شود که به خلود مسلمان فاسق ـ که گناهان وی بر اعمال نیکش برتری دارد ـ‌یا مسلمان مرتکب کبیره در جهنم نینجامد.

در بحث احباط، نوبختیان ـ در مقابل شیخ مفید و هم‌نوا با معتزله ـ معتقد به احباط‌اند، اما این اعتقاد در میان امامیه منحصر به نوبختیان نیست و شیخ مفید تصریح می‏کند تنها جماعتی از امامیه و

موافات

نوبختیان معتقد بودند ممکن است کسی که حقیقتاً خدا را شناخته و به او ایمان آورده است، بار دیگر کافر شود. در این دیدگاه، نوبختیان با معتزله هم‏رأی‌اند و شیخ مفید و مرجئه در مقابل آنها هستند و معتقدند کسی که در عمر خود یک بار خدا را بشناسد، با ایمان از دنیا می‏رود و ممکن نیست کافر شود.^۱ نکته دیگری که در این بحث اهمیت دارد این است که ایمان، معرفت است یا تصدیق؟ بنو‏نوبخت ـ به‌خلاف شیخ ‏مفید ـ معرفت را ملازم با ایمان نمی‏دانستند و معتقد بودند امکان دارد کسی در عین معرفت به خداوند، ایمان نداشته باشد؛^۲ لذا امر به ایمان امکان دارد؛ به‌خلاف امر به معرفت که چه اضطراری باشد چه اکتسابی، ممکن نیست.^۳ کسانی که ایمان را معرفت می‏دانند، معتقدند کسی که معرفت به خدا کسب کرد، دیگر ممکن نیست کافر شود؛ اما کسانی چون نوبختیان که ایمان را تصدیق و کفر را انکار خدا می‏دانند، معتقدند ممکن است کسی که خدا را در گذشته تصدیق کرده است منکر خدا گردد؛ از این رو، کفر بعد از ایمان را ممکن می‏دانند.^۴ از گفتار شیخ ‏مفید برمی‏آید که جمهور امامیه، مانند او و بر خلاف نوبختیان، معرفت را همان ایمان می‏دانند و اجتماع کفر با معرفت را ممکن نمی‏دانند؛ اما گزارش اشعری از اقوال امامیه درباره ایمان تصریح دارد که جمهور امامیه معتقد بوده‏اند ایمان همان اقرار است نه معرفت، و معرفت را مقدمه اقرار می‏دانستند نه مساوی ایمان.^۵

قول به موافات از جهتی دیگر نیز برای قائلان به آن اهمیت داشته و آن اینکه کسی که ایمان آورده محال است کافر شود؛ لذا احباط برای وی معنا ندارد. از این رو، کسانی که به موافات معتقدند، احباط را نمی‏پذیرند،^۶ اما معتزله و بنو‏نوبخت از آنجا که موافات را نمی‏پذیرند، قائل به احباط اعمال نیک به وسیله اعمال نا‏شایست هستند. سید مرتضی و علامه حلی بدون نام بردن از نوبختیان می‏گویند: برخی از امامیه که به احباط اعتقاد داشتند، کفر بعد از ایمان را ممکن می‏دانستند.^۷ ‏

سید مرتضى ضمن بررسى علل انکار نص از سوی برخی، تصریح مى‏کند که انکار نص بر امام