چنان‌که از کلام شیخ مفید آشکار است، موافات به معناى زوالناپذیرىِ ایمان حقیقى به خداست. در بحث موافات، گفت‌وگو در این است که آیا مؤمن، پس از اتصاف به ایمان حقیقى، با عارض شدن ضد آن به کفر مىگراید، یا این امر امکانناپذیر است و او با ایمان به خدا به دیدار مرگ خواهد شتافت؟
سدیدالدین حمصى رازى، متکلم بزرگ امامیه، در تبیین این آموزه کلامى آورده است:
نزد ما ایمان پس از کفر، جایز است و رواست که کافر، مؤمن گردد...؛ اما دیدگاه عالمان ما درباره کفر پس از ایمان، اختلافى است. برخى از ایشان جایز دانستهاند که مؤمن کافر شود؛ اما کفرى که با آن نمىمیرد.۱ و وقوع آن کفر از مؤمن را جایز ندانستهاند که با آن، به دم مرگ رسد و بر آن بمیرد؛ زیرا نزد تمام ایشان (عالمان امامیه) ایمان هر گاه واقع شود، از موافات به آن، گریزى نیست.
برخى از علماى ما وقوع هر گونه کفر پس از ایمان را اصلًا و رأساً ناممکن (ممنوع) دانستهاند و این، نزد ما صحیح است.۲
استدلال مدافعان موافات، تعذر اجتماع استحقاق ثواب دائم و عقاب دائم است.۳ توضیح استدلال آن است که فاعل ایمان، اجماعاً مستحق ثواب دائم است. حال اگر پس از ایمان، کفرى براى او عارض شود که از آن برنگردد و آن کفر تا لحظه مرگ ادامه داشته باشد، این فرد، به دلیل ایمان متقدم، مستحق ثواب دائم است و به سبب کفرى که با آن از دنیا رفته ـ با توجه به بطلان احباط که دیدگاه قائلان موافات است ـ مستحق عقاب دائم است و اجتماع این دو در یک حالت، اجماعاً باطل است.۴ حمصى در باب آیاتى مانند (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً)،۵ معتقد است که مقصود، اظهار ایمان است، نه کسى که تحقیقاً ایمان آورده است.۶ آن‌گونه که در دو آیه زیر نیز ایمان حقیقى مراد نیست: (فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ)۷ و (فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ)؛۸ زیرا در این
1.. «کفرا لایوافى به».
2.. حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج۲، ص۷۳.
3.. سید مرتضى در جملهاى کوتاه مىگوید: «و إذا بطل التحابط فلابد فى من کان مؤمناً فى باطنه أن یوافى بالایمان و الّا أدى الى تعذر استیفاء حقه من الثواب» (سید مرتضی، شرح جمل العلم و العمل، ص۱۵۸).
4.. سید مرتضی، شرح جمل العلم و العمل، ص۱۵۸.
5.. نساء: ۱۳۷.
6.. چنان‌که از کلام حمصى رازى آشکار است، قائلان به موافات، مواردى مانند ارتداد را کاشف از ایمان نداشتن شخص مرتد مىدانند، نه بازگشت از ایمان حقیقى.
7.. ممتحنه: ۱۰.
8.. نساء: ۹۲.
