یَصبِرُ حِینَ تَفجَأُهُ إِلَّا غَفَرَ اﷲ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ، و کُلَّمَا ذَکَرَ مُصِیبَتَهُ فَاستَرجَعَ عِندَ ذِکرِ المُصِیبَةِ غَفَرَ اﷲ لَهُ کُلَّ ذَنبٍ اکتَسَب فِیمَا بَینَهُمَا.^۱

در احادیث دیگر، آموختن و خواندن قرآن قرآن و گوش دادن به آن،^۲ و اینکه بیمار دیگران را از بیماری خود آگاه کند تا به عیادت او بیایند و از حسنه برخوردار شوند، از اسباب محو سیئات شمرده شده است.^۳ در برخى روایات الکافی‏، از تبدیل شدن سیئات، به حسنات، سخن به میان آمده است:

۰.قَال رَسُولُ اﷲ صلی الله علیه و آله: أَربَعٌ مَن کُنَّ فِیهِ و کَان مِن قَرنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوباً بَدَّلَهَا اﷲ حَسَنَاتٍ: الصِّدقُ و الحَیاءُ و حُسنُ الخُلُقِ و الشُّکرُ.^۴ عَن أَبِى‌عَبدِاﷲ علیه السلام قَال: إِنَّ رَسُولَ اﷲ صلی الله علیه و آله قَالَ:... إِنَّ رَبِّى وَعَدَنِى فِى شِیعَةِ عَلِیٍّ خَصلَةً. قِیلَ: یا رَسُول اﷲ و مَا هِیَ؟ قَال: المَغفِرَةُ لِمَن آمَن مِنهُم و أَن لَایُغَادِر مِنهُم صَغِیرَةً و لَاکَبِیرَةً و لَهُم تُبَدَّلُ السَّیِّئَاتُ حَسَنَاتٍ.^۵

امام باقر علیه السلام در دعاى سجده مى‏فرماید: «أَسألُکَ بِحَقِّ حَبِیبِکَ مُحَمَّدٍ إلَّا بَدَّلت سَیِّئَاتِى حَسَنَاتٍ و حَاسَبتَنِى حِسَاباً یَسِیراً».^۶ حتى مفاد حدیثى، تبادل حسنات و سیئات افراد در روز رستاخیز است.^۷

دو. احباط

از برخى احادیث بر مى‏آید که مقصود از حبط در مواردى، ثابت نشدن یا تعلق نگرفتن ثواب براى عمل یا وضعیت کنونى است، نه سقوط ثواب عمل گذشته: «قَالَ رَسُولُ اﷲ صلی الله علیه و آله: ضَربُ المُسلِمِ یَدَهُ عَلَى فَخِذِهِ عِندَ المُصِیبَةِ إِحبَاطٌ لِأَجرِهِ».^۸

از این حدیث مى‏توان استفاده کرد که اظهار جَزَع، هنگام مصیبت، موجب از بین رفتن پاداش آن مى‏شود؛ به این معنا که پاداش، مشروط به صبر است و با فقدان شرط، مشروط نیز تحقق نمى‏یابد. همین گونه است در دو حدیث زیر:

۰.مَن عَرَفَ اﷲ عزّ و جلّ و مَن رَضِىَ بِالقَضَاءِ أَتَى عَلَیهِ القَضَاءُ و عَظَّم اﷲ أَجرَهُ و مَن سَخِطَ القَضَاءَ

۰.صَلَاةُ المُؤمِنِ بِاللَّیلِ تَذهَبُ بِمَا عَمِلَ مِن ذَنبٍ بِالنَّهَار.^۱ قال رَسُولُ اﷲ صلی الله علیه و آله: الحَجَّةُ ثَوَابُهَا الجَنَّةُ و العُمرَةُ کَفَّارَةٌ لِکُلِّ ذَنبٍ.^۲ قال أَبوعَبدِاﷲ علیه السلام: الحُجَّاجُ یَصدُرُون عَلَى ثَلَاثَةِ أَصنَافٍ صِنفٌ یُعتَقُ مِن النَّارِ و صِنفٌ یَخرُجُ مِن ذُنُوبِهِ کَهَیئَةِ یَومَ وَلَدَتهُ أُمُّهُ و صِنفٌ یُحفَظُ فِى أَهلِهِ و مَالِهِ فَذَاکَ‏ أَدنَى مَا یَرجِعُ بِهِ الحَاجُّ.^۳ عَن سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلتُ أَباعَبدِاﷲ علیه السلام عَن رَجُلٍ أَصَابَ مَالاً مِن عَمَلِ بَنِى‌أُمَیَّةَ وَ هُوَ یتَصَدَّقُ مِنهُ وَ یصِلُ مِنهُ قَرَابَتَهُ وَ یَحُجُّ لِیُغفَرَ لَهُ مَا اکتَسَبَ وَ هُوَ یقُولُ: «إِنَّ الْحَسَناتِ یذْهِبْنَ السَّیئاتِ» فَقَالَ أَبُوعَبدِاﷲ علیه السلام: إِنَّ الخَطِیئَةَ لَاتُکَفِّرُ الخَطِیئَةَ وَ لَکِنَّ الحَسَنَةَ تَحُطُّ الخَطِیئَةَ ثُمَّ قَالَ إِن کَانَ خَلَطَ الحَلَالَ بِالحَرَامِ فَاختَلَطَا جَمِیعاً فَلَایعرِفُ الحَلَالَ مِنَ الحَرَامِ فَلَا بَأسَ.^۴ عَن أَبِى‌عَبدِاﷲ علیه السلام قَالَ قَالَ: مَشیُ الرَّجُلِ فِی حَاجَةِ أَخِیهِ المُؤمِنِ یُکتَبُ لَهُ عَشرُ حَسَنَاتٍ و یُمحَى عَنهُ عَشرُ سَیئِّاتٍ و یُرفَعُ لَهُ عَشرُ دَرَجَاتٍ.^۵ عن أبِى عَبدِاﷲ علیه السلام:... و قَالَ مَن نَظَرَ إِلَى الکَعبَةِ کُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ و مُحِیت عَنهُ عَشرُ سَیِّئَاتٍ.^۶ قَالَ رَسُولُ اﷲ صلی الله علیه و آله: أَربَعٌ مَن کُنَّ فِیهِ لَم یَهلِک عَلَى اﷲ بَعدَهُنَّ إِلَّا هَالِکٌ یَهُمُّ العَبدُ بِالحَسَنَةِ فَیعَمَلُهَا فَإِن هُوَ لَم یَعمَلهَا کَتَبَ اﷲ لَهُ حَسَنَةً بِحُسنِ نِیِّتِهِ وَ إِن هُوَ عَمِلَهَا کَتَبَ اﷲ لَهُ عَشراً وَ یَهُمُّ بِالسَّیِّئَةِ أَن یَعمَلَهَا فَإِن لَم یَعمَلهَا لَم یُکتَب عَلَیهِ شَى‏ءٌ وَ إِن هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَاتَعجَل عَسَى أَن یتبِعَهَا بِحَسَنَةٍ تَمحُوهَا فَإِنَّ اﷲ عزّ و جلّ یَقُولُ: (إِنَّ الْحَسَناتِ یذْهِبْنَ السَّیئاتِ).^۷ قال أَمِیرُالمُؤمِنِینَ علیه السلام: اعلَمُوا أَنَّ صُحبَةَ العَالِمِ وَ اتِّبَاعَهُ دِینٌ یُدَانُ اﷲ بِهِ وَ طَاعَتَهُ مَکسَبَةٌ لِلحَسَنَاتِ مَمحَاةٌ لِلسَّیئَاتِ.^۸ مَن رَبَط فَرَساً عَتِیقاً مُحِیت عَنهُ ثَلَاثُ سَیِئَاتٍ فِى کُلِّ یومٍ و کُتِب لَهُ إِحدَى عَشرَة حَسَنَةً و مَنِ ارتَبَطَ هَجِیناً مُحِیَت عَنهُ فِى کُلِّ یومٍ سَیئَتَانِ و کُتِب لَهُ سَبعُ حَسَنَاتٍ و مَنِ ارتَبَط بِرذَوناً یُرِیدُ بِهِ جَمَالاً أَو قَضَاءَ حَوَائِجَ أَو دَفعَ عَدُوٍّ عَنهُ مُحِیتَ عَنهُ کُلَّ یومٍ سَیِّئَةٌ وَاحِدَةٌ و کُتِبَ لَهُ سِتُّ حَسَنَاتٍ.^۹ عَن أَبِى‌جَعفَرٍ علیه السلام قَال: مَا مِن عَبدٍ یُصَابُ بِمُصِیبَةٍ فَیَستَرجِعُ عِند ذِکرِهِ المُصِیبَةَ و