نجاشی با تعبیر «کان سمع من حدیث العامه شیئاً کثیراً» از او یاد کرده،^۱ در بغداد از محدثان سنی حدیث برگرفته است.^۲ همچنین می‏توان در این زمینه به حدیث‏آموزی شیخ صدوق از محدثان سنی‏مذهب بغداد اشاره کرد.^۳ باید افزود عمده این احادیث که امامیه از عامه اخذ می‏کردند، در موضوع مناقب و فضایل اهل بیت علیهم السلام بود. البته برخی از اصحاب امامیه به سبب نگرانی از اختلاط منقولات اهل سنت با احادیث امامیه، از نقل اخبار از طریق اهل سنت، پرهیز می‏کردند.^۴ شاید از این روست که احادیث این طیف از محدثان امامی بغداد با همه جایگاه مهم‏شان، در مصادر امامیه کمتر به چشم آمده است. در این مجال به معرفی بعضی از این محدثان می‏پردازیم که با وجود برخورداری از موقعیت حدیثی رفیع، کمتر در کانون توجه عالمان مدرسه بغداد قرار گرفته‏اند.

ابوبکر جعابی

محمد بن ‏عمر بن‏ محمد تمیمی (۲۸۴ ـ ۲۵۵ق) محدث پرآوازه شیعه^۵ ـ مقیم بغداد ـ از جایگاه والایی در تاریخ حدیث فریقین برخوردار است. از مشایخ اهل سنت وی می‏توان به کسانی چون ابن ‏یحیی مروزی، یوسف القاضی و ابن ‏زیاد رازی اشاره کرد.^۶ برخی از عالمان امامی مانند شیخ مفید، ابن‏ غضائری و ابن ‏عبدون از شاگردان وی به شمار می‏روند.^۷ با اینکه گفته شده او بیش از چهارصد هزار حدیث را از بر داشته است،^۸ احادیث وی در منابع حدیثی امامیه فراوان نیست.

ابوالمفضل شیبانی

محمد بن ‏عبداﷲ بن ‏محمد (۲۹۷ ـ د ۳۸۷ق) از راویان پر استماع شیعه در بغداد است که از نه

انتشار حدیث در بغداد فعال بوده است^۱ و برخی از محدثان بزرگ مانند شیخ صدوق از او احادیث اندکی فرا گرفته‏اند.^۲ وی کتاب‏هایی ـ ظاهراً حدیثی ـ در موضوع مثالب و غیبت قائم علیه السلام نیز تألیف کرده بود.^۳ با این حال، اصحاب امامیه در بغداد او را تضعیف کرده‏اند^۴ و ابن‏ غضائری ـ گویا با اثرپذیری از قمیان ـ وی را به مسائلی مانند وضع حدیث و اعتماد به راویان مجهول متهم کرده است.^۵ از همین رو، بسیاری از منقولات ابن ‏اخی طاهر در منابع حدیثی انعکاس نیافته است.

ج. طیف محدثان مرتبط با اهل سنت

بغداد یکی از مهم‌ترین پایگاه‏های حدیثی اهل سنت به شمار می‏رفت و محدثان بزرگی از عامه در این شهر به آموزش و املای حدیث اشتغال داشتند.^۶ حاملان حدیث در جامعه اهل سنت بغداد نیز از جایگاه ویژه‏ای برخوردار بودند.^۷ با توجه به هم‏زیستی اجتماعی امامیه بغداد با آنان و نیز به دلیل میراث مشترک نبوی، عده‏ای از محدثان امامی با حدیث‏گرایان میانه‏روی اهل سنت تعامل حدیثی برقرار کرده بودند و حتی در پاره‏ای از موارد میان آنان مباحثاتی در حوزه حدیث‌شناسی رخ می‏داد.^۸ در سایه این ارتباطات برخی از احادیث و میراث مکتوب امامی به حوزه حدیثی عامه راه یافت.^۹ باید تأکید شود که عالمان امامی با محدثان میانه‏روی اهل سنت تعامل داشتند و به‌ندرت با جریان افراطیِ اهل حدیثِ سنی ارتباط برقرار می‏کردند. این داد و ستد روایی امامیه با محدثان اهل‏سنت، به عالمان امامی بغداد اختصاص نداشته است، بلکه محدثان امامی سایر مناطق نیز با ورود به بغداد با محدثان سنی‏مذهب این شهر ارتباط برقرار و از آنان روایاتی اخذ می‏کردند. مثلاً سعد بن ‏عبداﷲ اشعری که