323
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

امامیه در بغداد است.۱ وی در موضوعات گوناگون آثار فراوانی نوشت که می‏توان به برخی از کتاب‌های حدیثی وی مانند حدیث الشیعه، اظهار ما ستره اهل العناد من ‏الروایة عن ائمة العترة‏ الطاهرة فی‏ امر الاجتهاد اشاره کرد.۲ از آنجا که وی مثل یونس بن ‏عبدالرحمان و فضل بن ‏شاذان و بر خلاف جمهور امامیه به نوعی از قیاس باور داشت، مورد انتقاد عالمان امامی در بغداد و قم قرار گرفت. به تصریح شیخ‏ طوسی، مشایخ امامیه به دلیل اعتقاد ابن‏ جنید به قیاس، به آثار وی توجهی نشان نداده‏اند.۳

ابن ‏عیاش جوهری

احمد بن ‏محمد بن ‏عیاش (د۴۰۱ق) یکی از محدثان بنام امامیه در بغداد به شمار می‏رود. پدر و جد وی از شخصیت‏های مهم امامیه بغداد بودند.۴ خود او نیز از جایگاه رفیعی در میان امامیه برخوردار بوده تا جایی که ذهبی(د۷۴۸ق) از او با عنوان «رأس الامامیة بالعراق» نام برده است.۵ ابن‏ عیاش احادیث فراوانی از محدثان امامی فراگرفت.۶ از همین رو، وی را «کثیر الروایه» دانسته‏اند.۷ با وجود این، مشایخ امامی بغداد او را به دلیل اختلال۸ در روایت ـ البته در اواخر عمرش ـ متهم و تضعیف کرده‏اند.۹ نجاشی که در جوانی به سبب دوستی ابن عیاش با پدرش، به استماع از احادیث ابن ‏عیاش تمایل نشان می‏داد، با آگاهی از تضعیف وی از سوی استادانش، فراگیری حدیث از او را متوقف کرد و از وی دوری گزید.۱۰ از این‏ رو، احادیث اندکی از ابن ‏عیاش به مصادر امامی راه یافت و اکنون تنها کتاب کم حجم مقتضب الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشرِ وی در دسترس است.۱۱

ابن ‏اخی طاهر

حسن بن ‏محمد بن ‏یحیی (د۳۵۸ق) معروف به ابن‏ اخی طاهر، محدث امامی ساکن بغداد، در

1.. موسوی تنیانی، متکلمان ناشناختۀ امامی بغداد، همان، ص۶۶.

2.. نجاشی، همان، ص ۳۸۷.

3.. طوسی، فهرست، ص۲۰۹.

4.. نجاشی، همان، ص۸۵.

5.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۱۵۲.

6.. طوسی، همان، ص۷۹.

7.. همو، رجال، ص۴۱۳.

8.. همو، فهرست، ص۷۹.

9.. نجاشی، رجال، ص۸۶.

10.. همان.

11.. تهرانی، الذریعه، ج۲۲، ص۲۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
322

گرفته‏اند و شیخ مفید برجنازه‏اش نماز گزارده است.۱ دیباجی یگانه راوی کتاب پر ارج الاشعثیات می‏باشد که پس از فراگیری این‏ اثر در مصر آن را در بغداد منتشر ساخته است.۲ همچنین کتاب ایمان‏ ابی‏طالب از آثار اوست.۳ مخالفان، وی را به دلیل تنقیص خلفای نخستین فردی «کذاب»، «زندیق» و «غالی در رفض» شناسانده‏اند.۴ برخی از رجال‏شناسان امامی بغداد نیز او را به مسائلی چون وضع احادیث و نقل از راویان ناشناخته متهم کرده‏اند.۵ البته کتاب الاشعثیاتِ وی را از این اتهامات استثنا کرده‏اند.۶ از این رو، به خلاف سایر روایاتش، این اثر از خطر بی‏توجهی و اتلاف مصون مانده و امروزه به دست ما رسیده است.

ابوطالب انباری

عبیداﷲ بن ‏احمد بن ‏‏یعقوب (د۳۵۶ق) متکلم، ادیب و محدث موثق امامیه است که از مذهب واقفه به امامیه گروید.۷ او کتاب‌های فراوانی در موضوعات مختلف حدیثی و کلامی نگاشت.۸ وی مدتی به بغداد رفت و شمار اندکی از علمای امامیه نزد وی تلمذ کردند.۹ ولی مشایخ بغدادی او را به اتهام ارتفاع نپذیرفتند. ابوغالب زراری از این برخورد با تعبیر «جفاه اصحابنا» یاد کرده است.۱۰ حتی اصرار حسین بن‏ عبیداﷲ‏ غضائری، برای استماع و تعلیم در نزد انباری به دلیل ناخرسندی شیوخ شیعه بغداد بی‏نتیجه ماند.۱۱ از این رو، روایات اندکی از این محدث بزرگ در مصادر امامی باقی‌مانده است.

ابن ‏جنید بغدادی

محمد بن ‏احمد بن ‏جنید (زنده در نیمه سده چهارم) محدث، متکلم، فقیه‏ پرآوازه و نویسنده پرکار

1.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۲۳.

2.. نجاشی، رجال، ص ۲۶.

3.. همان، ص۱۸۶.

4.. خطیب بغدادی، همان.

5.. ابن ‏غضائری، رجال، ص۶۷.

6.. همان.

7.. نجاشی، همان ، ص ۲۳۲.

8.. همان، ص۲۳۳.

9.. موسوی تنیانی، «متکلمان ناشناختۀ امامی بغداد»، نقد و نظر، شمارۀ ۶۶، ص۷۴.

10.. نجاشی، رجال، ص ۲۳۲.

11.. همان، ص ۲۳۳.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41671
صفحه از 657
پرینت  ارسال به