گرفت.^۱ وی به بسیاری از اصول و مصنفات امامیه دست یافته^۲ و به انتشار آنها در بغداد اهتمام‏ ورزیده است. دانشورانی چون مفید و ابن‏غضائری از طریق وی با میراث امامیه مرتبط شدند.^۳ افزون بر اینان، محدثان کمتر شناخته شده‏ای نیز در بغداد به نقل حدیث مشغول بودند^۴ که به این گروه تعلق داشتند.

ب. طیف محدثان مطرود

در میان محدثان امامیه بغداد می‏توان به گروهی اشاره کرد که با وجود جایگاه حدیثی بالا (از لحاظ در دست داشتن میراث) در کانون توجه خط اصیل امامیه در بغداد ـ و به طریق اولی در قم ـ قرار نگرفتند و به ‌نوعی به حاشیه رانده شدند. با پی‏جویی و ریشه‏یابی انزوای این قشر از محدثان می‏توان دریافت که آنان به سبب دیدگاه‏های علمی و نیز رویکردی که نسبت ‌به احادیث داشته‏اند از سوی بدنه اصلی امامیه پذیرفته نشده‏اند. اینان نه به اتهام شایعِ غلو، بلکه به عللی همچون نقل از مجاهیل، وضع احادیث، نقل روایات بدون سند و باور به قیاس، متهم گردیده‏اند. ظاهراً آنان از سوی میراث‌داران پسینی امامیه بغداد ـ تحت تأثیر قمی‏های نقاد و خرده‏گیر ـ به ‌علت این اتهام‏ها طرد شده‏اند. این دسته از محدثان احادیث فراوانی را در اختیار داشته‌اند‏ تا جایی که مخالفان امامیه نیز بدان اشاره کرده‏اند. در این مجال بعضی از افراد شاخص این گروه شناسایی و سبب طرد آنان بررسی می‏شود.

ابن ‏سهل دیباجی

سهل بن‏ احمد بن ‏سهل دیباجی(۲۸۹ ـ ۳۸۰ ق) از محدثان نامدار امامیه ـ ساکن محله درب زعفرانی بغداد ـ بوده است که بزرگانی چون تلعکبری،^۵ مفید^۶ و سید ‏مرتضی^۷ از او حدیث فرا

ارتباط و همراهی این طیف با خط حدیثی اصیل امامیه (کوفیان و قمیان) موجب شد که اینان در دوره‏های بعدی مورد تمجید و اقبال عالمان مدرسه بغداد قرار بگیرند. حسن بن ‏موسی خشاب از بزرگان اصحاب امامیه یکی از این افراد است که نجاشی از او با تعبیر «کثیر العلم و الحدیث» یاد کرده است.^۱ او با قمی‌ها مرتبط بوده و برخی از روات قمی نیز از وی استماع کرده‏اند.^۲ محمد بن ‏احمد بن ‏ابی‌الثلج کاتب بغدادی (د۳۲۵ق) که خاندان حدیثی وی در بغداد مشهور بودند^۳ نیز یکی از مشاهیر حوزه حدیثی امامیه بغداد محسوب می‏شود^۴ و در این طیف جای می‏گیرد. همچنین است ابوعلی محمد بن ‏همام بغدادی (د۳۳۶ق) از محدثان سرشناس امامیه^۵ ابن‏ همام در حوزه حدیثی بغداد فعال بوده و روایات فراوانی را در اختیار داشته است.^۶ لذا بسیاری از محدثان بغدادی و غیر بغدادی به حدیث‏آموزی در نزد وی اهتمام داشتند.^۷ او با حدیث‌گرایان کوفی و قمی روابط خوبی داشته است. از این‏ رو، منزلش در بغداد محل برگزاری جلسات حدیثی محدثان آن شهرها بود.^۸ هارون بن ‏موسی تلعکبری (د۳۸۵ق)، محدث پر استماع و رَحّال بغدادی، نیز وابسته به این دسته است که در شکوفایی حوزه حدیثی بغداد نقش بسزایی داشته است. شیخ طوسی از تلعکبری با تعابیری چون «عظیم‏المنزله» و «واسع الروایه» و «عدیم النظیر» یاد کرده است.^۹ او حدیث و آثار حدیثی را نزد شمار کثیری از عالمان امامی^۱۰ از جمله شیخ کلینی، ابن ‏ولید و شیخ صدوق فرا