سال۳۵۴ یا ۳۵۶ قمری وارد بغداد شد۱ که بسیاری از عالمان بغدادی نظیر مفید و ابن غضائری از او روایات و آثار امامیه را از او آموختند.۲
با ورود شیخ صدوق به بغداد در سال‌های ۳۵۲ و ۳۵۵ قمری ارتباط و تعامل حدیثی بین بغداد و قم همچنان ادامه یافت. صدوق نیز مانند اسلاف قمیاش در انتشار میراث حدیثی قمیان در بغداد تلاش کرد. وی افزون بر نشر و املای حدیث در بغداد،۳ در پاسخ به دغدغههای دینی شیعیان آن شهر، آثاری را تألیف کرد.۴ بعضی از کتاب‌های او نیز در بغداد تدریس میشده است.۵ حسین بن علی بن بابویه برادر پرحدیثِ (کثیر الروایه)۶ شیخ صدوق نیز ظاهراً به بغداد رفته، در آنجا افرادی چون ابن غضائری و سید مرتضی از او روایت اخذ کردند.۷ گفتنی است که علمای پسینی بغداد مانند شیخ مفید از طریق حدیثگرایان قمی حتی به میراث حدیثی مشایخ گذشته بغداد نیز دست یافته بودند.۸
مشایخ قمی به میراث روایی موجود در بغداد بیتوجه نبودهاند و ارتباط حدیثی میان قم و بغداد گاه دو سویه بوده است و از این رو مشایخ قم برخی از منابع روایی را از عالمان بغدادی اخذ میکردند.۹ محدثان قمی علاوه بر عرضه و نشر حدیث قم در محیط علمی بغداد، نزد عالمان بغدادی نیز حدیث میآموختند. میتوان در این زمینه به حدیثآموزی شیخ کلینی از حمید بن زیاد نینوایی ـ ظاهراً در بغداد ـ اشاره کرد.۱۰ همچنین ابن قولویه از ابن همام اسکافی عالم نامدار امامیه در بغداد، حدیث فرا
1.. به گفتۀ نجاشی وی به سال ۳۵۶ وارد بغداد شده و در سال ۳۵۸ قمری در گذشته است. (نجاشی، رجال، ص ۶۴). ولی شیخ طوسی در فهرست سماع مشایخ بغدادی از وی را سال ۳۵۶ و در رجال سال ۳۵۴ قمری بر میشمارد (طوسی، رجال، ص۴۲۲؛ همو، فهرست، ص ۱۰۴). البته تلعکبری بغدادی به سال ۳۲۸ قمری در مکانی نامعلوم از او استماع داشته است (طوسی، همان، ص ۴۲۲).
2.. همو، فهرست، ص۱۰۴.
3.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۰۳.
4.. در این زمینه میتوان به کتاب الرسالة الثانیة إلى أهل بغداد فی معنى شهر رمضان صدوق اشاره کرد (نجاشی، رجال، ص ۳۹۲).
5.. نجاشی بعضی از کتاب‌های وی را در نزد پدرش آموخته است (همان).
6.. طوسی از او با تعبیر«کثیر الروایه» یاد کرده است (طوسی، همان، ص۴۲۳).
7.. نجاشی، همان، ص ۶۸؛ طوسی، رجال، ص ۴۳۴.
8.. مفید از طریق ابن قولویه قمی به روایات ابن همام اسکافی بغدادی دست یافته است (مفید، الإرشاد، ج۱، ص ۴۵؛ همان، امالی، ص۳۰۰؛ مفید، المزار، ص۴۰، ۵۲ و ۱۳۷).
9.. برای نمونه، محمد بن احمد بن یحیی اشعری به آثار موسی بن جعفر بغدادی توجه نشان داده است (طوسی، فهرست، ص۲۴۳).
10.. کلینی، کافی، ج۲، ص۱۴، ۷۵، ۸۷، ۹۳، ۹۵، ۹۷، ۱۱۴ و ... .
