میروند.۱ همچنین نقش ابوعبداﷲ صفوانیِ (زنده۳۵۲ق) کوفیتبار۲ و از شاگردان کلینی،۳ در شکوفایی حوزه حدیثی بغداد انکارناپذیر است. رجالشناسان بغدادی با تعبیر «شیخ الطائفه» او را وصف کرده‌اند. وی۴ در گردآوری میراث حدیثی و انتقال آن به عالمان بعدی امامیه مانند شیخ مفید و ابن نوح سیرافی اثرگذار بوده است.۵ ابوالمفضل شیبانی کوفی(۲۹۷ ـ ۳۸۷ق) راوی بنام و پر حدیث شیعه در بغداد میزیسته است.۶ شیبانی ـ با توجه به عمر طولانیاش۷ ـ در ترویج حدیث و انتشار آثار حدیثی مشایخ گذشته امامیه در بغداد، و نیز توسعه و تقویت کانون حدیثی آن شهر اثرگذار بوده است.۸ روایات وی، بهویژه در موضوع فضائل اهل البیت علیهم السلام، در نزد مشایخ امامی مهم بوده است؛ بهگونهای که شیخ طوسی هفده مجلس از مجالس امالی خویش را به منقولات ابوالمفضل اختصاص داده است.۹ ابوالفرج قُنّائی، استاد نجاشی و از نویسندگان امامیه، کتاب معجم رجال ابیالمفضل را درخصوص معرفی مشایخ وی تألیف کرد.۱۰
افزون بر این افراد، محدثان کوفی دیگری همچون ابن ابی‌الیاس کوفی، علی بن محمد شیبانی کوفی و هارون بن مسلم در بغداد فعال بودهاند.۱۱ در این میان نباید از فعالیتهای حدیثی احمد بن محمد بن سعید، مشهور به ابن عقده کوفی (۲۴۹ ـ ۳۳۲ق) محدث پرآوازه و زیدی جارودی‌مسلک، در بغداد چشمپوشی کرد. او با دانشآموزی نزد مشایخ امامی کوفه مانند ابن فضال، حمید بن زیاد و جعفر بن احمد اودی،۱۲ به بسیاری از آثار و اصول روایی امامیه دست یافته بود۱۳ که بخشی از این
1.. طوسی، همان، ص۷۸؛ همو، رجال، ص۴۱۱.
2.. او از نوادگان صفوان جمال است که خاندان او در محلۀ بنیحرام کوفه ساکن بودهاند (نجاشی، همان، ص۱۹۸).
3.. تهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۶۷ و ج۱۹، ص۶۶.
4.. نجاشی، همان، ص۳۹۳.
5.. طوسی، همان، ص۲۰۸؛ همو، الغیبه، ص ۳۱۰، ۳۱۵، ۳۹۴ و ...؛ نجاشی، همان، ص۱۲۱، ۱۶۵، ۱۷۴، ۱۹۳، ۳۴۶ و ... .
6.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۶.
7.. او در سال ۳۰۶ قمری در نه سالگی فراگیری حدیث را آغاز کرده است (خطیب بغدادی، همان).
8.. نجاشی دربارۀ وی مینویسد: «کان سافر فی طلب الحدیث عمره» (نجاشی، رجال، ص۳۹۶).
9.. طوسی، امالی، ص۴۴۵ ـ ۶۴۲.
10.. نجاشی، رجال، ص ۳۹۸.
11.. طوسی، رجال، ص ۴۰۳، ۴۲۶و ۴۳۲.
12.. همو، فهرست، ص۱۳۲، ۱۶۱و۱۷۹؛ نجاشی، همان، ص ۱۲۳، ۲۸۷ و ۴۵۳.
13.. طوسی، رجال، ص ۴۰۹.
