یونس، کم‌وبیش در بغداد به نقل حدیث اهتمام داشته است.^۱ البته در مرحله اخیر ـ یعنی نیمه اول قرن سوم ـ افزون بر دو طیف یاد شده، محدثان دیگری چون محمد بن ‏عمر جرجانی بغدادی،^۲ ابوایوب انباری^۳ (نزیل بغداد) عبدوس بن ‏ابراهیم بغدادی،^۴ احمد بن ‏عبید بغدادی،^۵ و احمد بن ‏عائذ^۶ در حوزه حدیثی بغداد فعال بوده‏اند. علاوه بر مشخص نبودن وابستگی جریانی این افراد، منقولات آنان نیز به علل نامعلومی در منابع حدیثی کمتر انتشار یافته است.

سه. ارتباط جریان حدیثی بغداد با دیگر مراکز امامی‏نشین (در دوران حضور)

پس از حضور پررنگ اصحاب برجسته ائمه علیهم السلام در بغداد و شکل‏گیری کانون حدیثی امامیه در این شهر، فرهیختگان بسیاری از مناطق امامی‏نشین خود را به حدیث بغدادیان نیازمند دیدند. لذا بسیاری از محدثان آن نواحی برای فراگیری حدیث رهسپار بغداد شدند. در آغاز، بغداد برای کوفیان محل نشر و عرضه حدیث محسوب می‏شده است، ولی به‌تدریج در اوائل قرن سوم هجری برای سایر نواحی امامی‌نشین، حتی برای کوفه، به مرکزی برای صدور حدیث تبدیل شده بود. مهم‌ترین مناطقی که در این دوره با کانون حدیثی بغداد مرتبط شدند و دریافت حدیث کردند، عبارت‌اند از:

کوفه: کوفه هماره مهد مهم حدیث امامیه به شمار می‏‏رفته است و در آغاز بغداد محل نشر حدیث کوفیان بود. با وجود این، با شکل‏گیری کانون حدیثی بغداد محدثان کوفی خود را از حدیث و میراث روایی موجود در بغداد بی‏نیاز نمی‏دیدند. از این رو، برخی از محدثان آن شهر ـ از نسل سوم به بعد ـ با محدثان بغدادی ارتباط برقرار و برای حدیث‌آموزی به بغداد عزیمت کردند. در این زمینه می‏توان به بهره‏مندی حسن‏ بن‏ فضال، محمد بن ‏حسین بن ‏‏ابی‏الخطاب (د ۲۶۲ق) و حسن بن ‏محمد بن ‏سماعه (د ۲۶۳ق) ـ محدث کثیرالحدیث شیعه ـ از محضر محدثان بغدادی همچون محمد بن ‏ابی‌عمیر اشاره کرد.^۷ این امر به خودی خود از جایگاه رفیع کانون حدیثی بغداد حکایت دارد. نکته جالب توجه اینکه به نظر می‏رسد بنوفضال که بعدها از پرچمداران جریان حدیثی کوفه به شمار رفتند، از طرفداران خط ابن‏ ابی‏عمیر بغدادی در کوفه بوده‏اند.^۸

او در این کتاب دیدگاه کلامی یونس را نقد کرده است یا نظرگاه حدیثی وی را. گفتنی ‏است علی بن‏ حدید (از مخالفان یونس^۱ و استاد انباری) نیز در بغداد^۲ و به قولی در ناحیه مدائن (شش فرسخی بغداد) سکونت داشته است،^۳ ولی از فعالیت‏های گسترده حدیثی وی در بغداد چیزی دانسته نیست. همچنین به نظر می‏رسد علی‏ بن ‏حکم انباری که از او با عنوان «تلمیذ ابن‏ ابی‏عمیر»^۴ یاد شده، در بغداد فعال بوده است. با آنکه وی شمار کثیری از اصحاب امام صادق علیه السلام را ملاقات کرده بود،^۵ از فعالیت‏های حدیثی وی چندان نمی‏دانیم.

از دیگر سو، شاگردان یونس بن ‏عبدالرحمن، همانند شاگردان ابن ‏ابی‏عمیر، در بغداد به نقل و انتشار حدیث اهتمام داشته‏اند. محمد بن ‏عیسی بن ‏عبید بغدادی، شاگرد نام‏آور یونس^۶ که روایات بسیاری در اختیار داشته،^۷ بیش از دیگران در این زمینه نقش‏آفرین بوده است. جایگاه والای حدیثی محمد بن ‏عیسی، بسیاری از محدثان سایر نواحی امامی‏نشین را به بغداد کشاند و از این‏ رو منقولات وی در مناطق دوردستی چون ماوراءالنهر منتشر گردید.^۸ آثار عبیدی پس از غیبت صغرا نیز در میان حاملان حدیث امامیه در بغداد ترویج می‏شد و شیخ طوسی از طریق خط بغدادی به آثار وی دست یافت.^۹ شاگردان دیگر یونس مانند محمد بن‏ احمد بن ‏مطهر بغدادی^۱۰ و عباس بن ‏موسی وراق (مقیم بغداد)^۱۱ ظاهراً خط حدیثی وی را در بغداد ادامه می‏دادند. نکته دیگر آنکه ابوهاشم جعفری (د ۲۶۱ق) ـ مقیم بغداد ـ^۱۲ از اصحاب سرشناس و مورد اکرام شماری از ائمه علیهم السلام^۱۳ و ظاهراً از هواداران