این بار نه صرفاً برای اخذ حدیث، بلکه با هدف نشر و توسعه روشمند احادیثی که پیش‌تر از کوفه و بغداد فراگرفته بودند، در بغداد گرد آمدند. این نوشتار در پی آن است که به‌تفصیل فرایند این نقل و انتقالِ حدیث از کوفه به بغداد، افول مرکز حدیثی بغداد در دوران حضور، احیای مجدد آن در پایان قرن سوم و در نهایت اتصال آن به مدرسه کلامی بغداد در نیمه دوم قرن چهارم را بررسی کند.
با توجه به اینکه بغداد برای مدت مدیدی به داشتن عالمان برجسته و تولید آثار علمیِ امامیه ممتاز بوده است، شناخت و بررسی جریان حدیثی امامیه در آن شهر، برای تحلیل زوایای پنهان تاریخ امامیه، بسیار مهم است. همچنین برای تحلیل عوامل زمینهساز و بسترشناسی فکری مدرسه پر آوازه کلامی بغداد در اواخر قرن چهارم ـ با محوریت شیخ مفید ـ هرچه بیشتر به بازشناسی جریان حدیثی امامیه در بغداد نیازمندیم. پرسش اساسی این نوشتار ـ که به تطور جریان حدیثی امامیه در بغداد باز میگردد ـ این است که جریان حدیثی امامیه از چه زمانی در بغداد حضور داشته و از چه جایگاهی در تاریخ فکر امامیه برخوردار بوده است. به همین ترتیب پاسخ به این پرسشها در این نوشتار حائز اهمیت است که آیا بغداد، فقط محلی برای نشر و عرضه حدیث امامیه به شمار میرفته یا آنکه مدرسه حدیثی مستقلی محسوب میشده است؟ آیا جریان حدیثی امامیه در بغداد یکدست بوده یا اینکه در درون خود طیفبندیهایی داشته است؟ تعامل مرکز حدیثی بغداد با سایر مراکز حدیثی امامیه ـ از لحاظ اثرگذاری و اثرپذیری ـ به چه میزان بوده است؟ حجم محصولات و آثار حدیثی بغدادیان به چه میزان بوده است و در نهایت اینکه این مدرسه حدیثی به کجا انجامید؟
به رغم دیدگاه رایج که کوفه را یگانه آبشخور معرفت حدیثیِ قم و دیگر مناطق امامی‌نشین میشناسد، به نظر میرسد که مرکز حدیثی بغداد در کنار کوفه ـ یا شاید مؤثرتر از کوفه ـ یکی از فعالترین و ریشهدارترین مراکزی بود که نقش برجسته‌ای در حفظ، ساماندهی و انتشار حدیث در قالب تألیف آثار حدیثی در تاریخ امامیه ایفا میکرد. مشایخ حدیثی امامیه در بغداد به سبب موقعیت ممتازشان همواره در کنار محدثان کوفه و قم مطرح بودهاند.۱ همچنین به دلیل موقعیت بلند سیاسی و فرهنگی بغداد در جهان اسلام، بهطور طبیعی ارتباط و تعامل حدیث‌پژوهان بغدادی با دیگر مراکز حدیثی امامیه نیز گسترده بود. مرکز حدیثی بغداد ضمن پرورش محدثان بزرگ، در عرصه تولید و بازسازی میراث حدیثی نیز فعال بود و در نشر آثار حدیثی امامیه نقش بسزایی داشت. البته جریان حدیثی بغداد در این دوره با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اما با توجه به تولید آثاری ـ دست‌کم در عرصه جامع‌نگاری، قرب‌الاسناد‌نگاری و حدیث‌شناسی و نیز تعاملات گسترده محدثان این حوزه حدیثی
