است که او نص از امام پیشین و ظهور علم را از نشانه‏های امامت امام برمی‏شمرد.^۱ اما منظور از ظهور علم چیست؟ ابن قبه خود یکی از مصادیق ظهور علم را بیان علم غیبی امام مطرح می‏کند. او پیشگویی امام علی علیه السلام در جنگ نهروان مبنی بر کشته نشدن بیش از ده تن از یاران خود و زنده نماندن بیش از همین مقدار از نهروانیان را نوعی ظهور علم امام بیان می‏کند؛^۲ علمی که شایستگی این را دارد که فصل فارق، بین مدعیان امامت قرار گیرد.^۳ دومین نکته بر دارا بودن علم غیب امام در باور ابن قبه این است که وی در ردیه خود بر ابوزید علوی، برای اثبات امامت امام دوازدهم علیه السلام بر اساس نقل، به خبر کمیل استناد می‏کند.^۴ این روایت دارای متن طولانی و فصیح درباره علم حقیقی دین است که امام علی علیه السلام آن را برای کمیل بن زیاد نخعی (م ۸۲ ق) ایراد فرموده است. امیرالمؤمنین در آن حدیث خود را شامل علوم بسیاری می‏داند و امامان را، که همان حجت‏های الهی‏اند، کسانی معرفی می‏کند که علم به حقایق امور یک‌باره بر آنان وارد می‏شود. آنان می‏توانند ظاهر و مشهور یا خائف و مغمور باشند.^۵ این روایت به‌روشنی نوعی از علم غیب را برای امام اثبات می‏کند؛ روایتی که ابن قبه آن را پذیرفته است.

بر پایه نکاتی که بیان شد می‏توان گفت ابن قبه مفهوم علم غیب را برای امام باور دارد و حتی مواردی از آن را بیان می‌کند. از این رو، علم غیبی که در نظر او بوده، تعریف و چارچوب خاصی داشته است. ابن قبه علم ویژه‌ای برای امام قائل است، ولی از ذکر تعبیر علم غیب خودداری می‏کند. او همه این علوم خاص ائمه علیه السلام را جزء علوم مستفاد می‏داند که از طریق پیامبر صلی الله علیه و آله به امام رسیده است.^۶ او علم غیب را تنها مخصوص خداوند متعال می‏داند؛ یعنی علمی که هیچ محدوده‌ای ندارد و ذاتی است. ولی اگر علم خاصی باشد که خداوند به کسی داده و تحت اراده او باشد، می‏توان آن را به امام نسبت داد.^۷ از این روست که او معتقد است امام بنده‏ای صالح و شایسته است که تنها عالم به کتاب

روست که می‏گوید در حیطه علم امام به دین، هیچ گونه جهل و نقصی نباید وجود داشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت تمسک به قول او امکان‏پذیر نخواهد بود و حجیت قول امام با مشکل مواجه می‏شود.^۱ ابن قبه علم ائمه را در کنار فضل آنان از امور قابل تحدی برای اثبات امامت ائمه، در برابر مخالفان بیان می‏کند.^۲

از دیگر موضوعات مرتبط با علم امام، علم غیب است. اینکه آیا امام علم غیب می‏داند یا نه؟ اگر می‏داند دامنه آن چه مقدار است؟ آیا فقط در حوزه دین و شریعت الهی است یا اینکه به همه امور تعمیم‌پذیر است؟ ابن قبه در این باره مواضع روشنی بیان کرده که برای فهم آن باید مبانی کلامی وی مطالعه شود. او معتقد است غیب را کسی جز خداوند متعال نمی‏داند و کسی که آن را برای بشر ادعا کند، کافر است^۳ و امام علم غیب ندارد.^۴ کسی که علم غیب برای امام قائل باشد کافر و خارج از اسلام است.^۵ ابن قبه علم غیب امام را نظریه برخی از غلات می‏داند که مخالفان به همه امامیه نسبت داده‌اند.^۶ وی می‏گوید: امامیان به علم غیب برای امامان خود معتقد نیستند.^۷ ابن قبه معتقد است اگر منظور از اثبات علم غیب برای امام، اثبات امامت اوست، به آن نیاز نیست؛ چرا که امامیه با علم غیب امامت امام را اثبات نمی‏کنند، بلکه دلیل آنها فهم و علم امام در دین است.^۸

توجه به این بحث از نظر ابن قبه به این علت بوده که مخالفان امامیه بر این باور بودند که گروهی‏هایی از امامیان این عقیده را برای امامان خود اعتقاد داشتند.^۹ با این حال، به نظر می‏رسد با توجه به قرائن زیر روشن می‏شود که منظور او از علم غیب این موارد نیست، بلکه وی با علمی غیبی مخالف است که نامحدود و ذاتی برای امام شمرده شود.

در تبیین این رهیافت باید گفت که ابن قبه علم غیب امام را فقط در حوزه دین و ناظر به شریعت دانسته است؛ نکته‏ای که به‌روشنی آثار و آرای بر جای مانده از او برمی‏تابد و در ضمن نکاتی می‌توان ‏آنها را بیان کرد. نخستین نکته‌ای که می‏توان بر توجه ابن قبه به علم غیب امام ارائه کرد این