267
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

اعلم افراد جامعه است، اطاعت از او بر همه مسلمانان واجب است.۱ ابن قبه با وجوب تصدیق امام از طرف امت، معتقد است امام اگر دستوری صادر کند، باید اجرا شود.۲ او بر این عقیده است که اطاعت امامیه از امامان خود و اینکه آنان تمسک به امام را واجب برمی‏شمرند، به سبب نیاز خودشان به کسی است که مراد از قرآن را از او بیاموزند.۳ نیازمندی امامیه به امام از باب دیانت و اقامه احکام شریعت است؛۴ برای اینکه بین احکام الهی و دستورهای شیطانی فرق بگذارند.۵ امامیان به امامان خود رجوع می‏کنند تا مشکلاتشان در باب دین و از جمله اختلافات در تأویل کتاب الهی و سنت، بر طرف شود.۶

در بحث معجزه امام، ابن قبه امکان اظهار امور خارق‏العاده را برای غیر نبی]امام[جایز دانسته۷‏ و تنها به امکان آن اشاره کرده و اینکه معجزه در کنار نص می‏تواند معیاری برای تعیین امام باشد.۸ او معیار اصلی را همان وجود نص برای امام می‏داند؛۹ گرچه برخی از متکلمان بر این باورند که معجزه، فقط بدون نص، می‏تواند ملاک واقع شود.۱۰ ابن قبه معجزه امام را مانند معجزه نبی دارای همان شرایط بیان می‏کند. او شرط اصلحیت را از شروط اساسی برای اظهار معجزه امام می‏داند و بر این عقیده است که امام بدون اذن و اراده الهی، حق اقامه امر خارق العاده ندارد. وی بیان می‏کند که خداوند زمانی به امام اجازه اظهار معجزه می‏دهد که آن را برای خلق صلاح بداند.۱۱ او معتقد است معجزه می‌تواند از نشان‏های امامت باشد و حتی آخرین امام، در صورت طولانی شدن غیبت، موقع ظهور ممکن است معجزه‏ای اظهار سازد تا بر امامت او دلالت داشته باشد،۱۲ با این حال، خود ابن قبه برای اثبات امامت امامان دیگر، هیچ‌گاه به معاجز و دلایل اشاره نمی‏کند. شیوه او بر اساس اثبات

1.. همو، النقض علی ابی الحسن علی بن احمد بن بشار، ص۵۴ ؛ همو، الانصاف، ص۶۷.

2.. همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص ۶۱.

3.. همو، نقض الاشهاد، ص ۱۱۳.

4.. همان، ص ۱۰۲.

5.. همان، ص ۱۱۳.

6.. همان، ص ۱۲۱؛ همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص۶۲.

7.. همو، نقض الاشهاد، ص ۱۲۱.

8.. ر.ک: همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص۶۰ و ۶۱؛ همو، نقض الاشهاد، ص۱۰۹، ۱۱۵ و۱۲۱.

9.. حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج ۲، ص ۲۹۶.

10.. ابن قبه، المسالة المفردة فی الامامه، ص ۶۲.

11.. همان.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
266

ابن قبه برای تعیین امام معیارهایی را تبیین می‏کند و معتقد است امامِ به‌حق نزد امامیه به سبب ویژگی‌هایی شناخته می‏شود.۱ وی معتقد است امامت با موافقت موافقى یا مخالفت مخالفى درست نمی‏شود، بلکه با ادله و براهین حق به اثبات می‏رسد.۲ او نخستین شرط امام را منصوص بودن ایشان می‏داند و نص را بر هر امام واجب و لازم می‏داند.۳ وی به لزوم تواتر خبر امامت برای هر امام نیز معتقد است.۴ او علم و فضل امام را از دیگر ویژگی‏های و معیارهای امام برشمرده است؛۵ با این شرط که این دو به مرحله ظهور برسد. ابن قبه معجزه را از راه‌کارهای شناخت امام معرفی می‏کند.۶ وی معتقد است به‏طور کلی از امام نباید رفتاری سر زند که نشان دهد اقتدا به وی صحیح نیست. او دوری از قیاس و اجتهاد در واجبات نقلی و فروع آن را یکی از همین نبایدها معرفی می‏کند که امامیه بر اساس آن امام خود را می‏شناسد.۷

در ادامه سخن از ملاک‏ها و معیارهای امامت از نگاه ابن قبه باید به جهاد و رابطه امام با آن توجه کرده است. توجه به این بحث از آن روی است که برخی از مخالفان امامیه، مانند زیدیان، جهاد را از معیارهای انتخاب امام برشمرده‏اند.۸ ابن قبه در پاسخ می‏گوید: اگر کثرت جهاد دلیل علم و فضل و امامت است، امام حسین علیه السلام سزاوارتر از امام حسن علیه السلام به امامت است؛ زیرا امام حسن علیه السلام معاویه را به حال خود رها کرد، ولی امام حسین علیه السلام مجاهده کرد تا آنکه به شهادت رسید. زیدیان در این باره چه می‏گویند؟۹ افزون بر اینکه اگر ملاک امامت جهاد باشد، باید زید بن علی از حسن بن علی افضل باشد؛ زیرا امام حسن علیه السلام با معاویه سازش کرد ولی زید جنگید تا کشته شد، و زشتی مذهبی که زید را بر حسن تفضیل دهد، روشن‏تر از آن است که به دلیل نیاز داشته باشد.۱۰

در بحث وجود اطاعت از امام ابن قبه با توجه به شأن و جایگاه امام و همچنین وظایفی که برای امام برمی‏شمرد، اطاعت از او را واجب می‏داند.۱۱ او معتقد است از آنجا که امام افضل، اولی، احق و

1.. همو، نقض الاشهاد، ص۱۰۶.

2.. همان، ص۱۰۱.

3.. ر.ک: همان، ص ۱۰۹ و ۱۱۶.

4.. همان، ص ۱۰۷ و ۱۱۰.

5.. ر.ک: همان، ص ۱۰۳، ۱۰۴ و ۱۱۵.

6.. همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص۶۲؛ همو، نقض الاشهاد، ص ۱۲۱.

7.. همو، نقض الاشهاد، ص ۱۰۹ و ۱۲۰.

8.. همان، ص ۱۱۷.

9.. همان.

10.. همان، ص ۱۲۶.

11.. همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص ۶۱؛ همو، الانصاف، ص۶۷، ۶۹، ۷۰ و ۷۳.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 42205
صفحه از 657
پرینت  ارسال به