247
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

نقش ابن قبه رازی در تاریخ تفکر امامیه

عباس میرزایی نوکابادی۱

درآمد

ابن قبه رازی یکی از متکلمان مشهور امامیه در شرق جهان اسلام بوده و در اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم هجری در ری می‌زیسته است. وی که سابقه اعتزال داشته، احتمالاً تحت تأثیر برخی از خاندان‏های امامی در بغداد، مانند نوبختیان،۲ تشیع امامی را پذیرفت و هم‌زمان با بزرگان نوبختی در عراق به دفاع از اندیشه‏های امامیه پرداخت. عمده تلاش‏های وی در بحث امامت است، به گونه‌ای که تقریباً تمام گزارش‏های مرتبط با وی، اعم از آثار، نظریات، مناظره‌ها، نقل عالمان دیگر از اندیشه‏های وی، همگی مرتبط با بحث امامت است و اینها صاحب‌نظر بودنش را در این بحث آشکار می‏کند. در این مقاله به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که ابن قبه رازی چه نقشی در تاریخ تفکر امامیه و چه جایگاهی میان اندیشوران امامی داشته است؟ آیا متکلمان امامیه در بغداد از اندیشه‏های وی متأثر بوده‌اند؟ آیا می‏توان برای ابن قبه جایگاهی اثرگذار در طول تاریخ تفکر امامیه در سده‌های چهارم و پنجم رصد کرد؟ در این موضوع تا کنون کاری پژوهشی صورت نگرفته و این مقاله در تلاش است که چهره کلامی ابن قبه و نقش و تأثیر او را در تاریخ کلام امامیه آشکار کند. افزون بر اینکه نشان خواهد داد اندیشه‏های وی چه تأثیری بر متکلمان امامیه در بغداد داشته است. به نظر می‏رسد که ابن قبه در طول تاریخ تفکر امامیه از جایگاه رفیعی برخوردار بوده و حتی باید مباحث امامتی متکلمان امامی بغداد را بر پایه همان دیدگاه‌ها و اندیشه‏های ابن قبه دانست.

1.پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکدۀ کلام اهل‏بیت()
abbasmirzaei@yahoo.com

2.. نجاشی، رجال، ص۶۳.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
246

۶۰. کلباسی، محمد ابراهیم، الرسائل الرجالیه، تحقیق محمدحسین درایتی، قم: دار الحدیث، ۱۳۸۰.

۶۱. کلبرگ، اتان، کتابخانه سید بن طاووس، ترجمه سید علی قرایی، رسول جعفریان، قم: کتابخانه آیت‏اﷲ العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۰.

۶۲. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تصحیح علی‏اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵.

۶۳. مادلونگ، ویلفرد، مکتب‌ها و فرقه‏های اسلامی در سده‏های میانی، ترجمه: جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی، ۱۳۸۷.

۶۴. مرزبانی، ابوعبیداﷲ، الموشح، تحقیق: علی محمد البجاوی، مصر: تحفة مصر، بی‌تا.

۶۵. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجره، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.

۶۶. معروف الحسنی، هاشم، شیعه در برابر معتزله و اشاعره، ترجمه: سید محمدصادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ چهارم، ۱۳۸۶.

۶۷. مکدرموت، مارتین، اندیشه‏‏های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۳.

۶۸. نجاشی، احمد بن علی نجاشی، کتاب الرجال، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.

۶۹. نعمه، عبداﷲ، هشام بن الحکم، بیروت: دار الفکر، ۱۴۰۵ق.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41515
صفحه از 657
پرینت  ارسال به