قبه امر امامت را استحقاقی می‏دانند.^۱ آنان منشأ علوم ائمه علیهم السلام را از پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه را میراث‌دار علوم نبوی می‏دانند.^۲

در باب غیبت (مهم‌ترین موضوع محور بحث امامیه در آن دوران) ابن قبه همچون ابوسهل معتقد است که اثبات وجود امام زمان بر اساس دیدگاه امامیه مبنی بر نص هر امام بر امام بعدی ممکن است و اخبار و نصوص غیبت از مشهورات و متواترات حدیثی امامیه به شمار می‏آید. وجود امام زمان را نیز یارانی که مورد تأیید امام عسکری علیه السلام بودند به ما رسانده‏‏اند. ابوسهل و ابن قبه ‏‏در تبیین علت غیبت و اینکه غیبت امام خللی به حجیت امام وارد نمی‏‏کند، به جریان هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله و غیبت ایشان در غار اشاره کرده‏اند؛ همچنان که وجود وکلا را نیز به‌روشنی بیان نموده‌اند.^۳

از آنجا که ابومحمد دو کتاب با عنوان جواباته لابی‌جعفر بن قبه ‏‏دارد،^۴ بسیار محتمل است که ابن قبه ‏‏این اندیشه‏ها را از طریق بنونوبخت آموخته باشد.

شیخ مفید

همان‏گونه که پیش‌تر اشاره شد، شیخ مفید از سه طریق (یعنی ناشی اصغر، ابوالجیش بلخی و ابویاسر) شاگرد باواسطه ابوسهل نوبختی به‏شمار می‏آید. بیشتر اندیشه‏های نوبختیان از طریق شیخ مفید به ما رسیده است؛ چون او با اندیشه‏های نوبختیان آشنایی کامل داشته و برخی از کتب آنان را برای شاگردانش تدریس می‏کرده است.^۵ او در کتاب أوائل المقالات تفاوت دیدگاه‏های خود با آل نوبخت را برشمرده و با این همه، در برخی موارد مانند بحث از چیستی انسان، به پیروی خود از دیدگاه آل نوبخت تصریح کرده است.^۶ بررسی کتاب اوائل المقالات نشان می‏دهد که شیخ مفید در شانزده مسئله کلامی دیدگاه‏هایی متفاوت با دیدگاه نوبختیان دارد که بسیاری از آن مسائل ناظر به هم‌اند. عمده اختلاف او با بنونوبخت در مسئله استحقاقی یا تفضلی بودن نبوت و امامت، نص بر کارگزاران ائمه، علم ائمه، شنیدن کلام فرشتگان توسط ائمه، معجزات ائمه و کارگزارانشان، احوال انبیا و ائمه بعد از وفات، تحریف قرآن، معرفت کفار، اسماء و احکام، موافات و احباط و معاصی صغیره و کبیره، بقای جواهر و مسئله مکان است.

برخی منابع از این شاگرد ابوالجیش با نام طاهر نیز یاد و گفته شده که شیخ مفید پیش از ورود به درس ابوالجیش، از شاگرد او طاهر بهره علمی برده است.^۱ ابوالجیش از محدثان امامیه و عارف به أخبار بود^۲ و روایات فراوانی از او نقل شده است.^۳

ابوجعفر محمد بن علی بن اسحاق نوبختی: او از متکلمان نوبختی و برادر ابوسهل بوده است. به گفته ابن ندیم، در اندیشه‏های کلامی هم‏رأی و پیرو برادر خود ابوسهل بوده است. او کتاب‏ها و نوشته‏هایی داشته که ابن ندیم یا موفق به یافتن اسامی آنها نشده یا از نسخه‏ای از کتاب وی که دیگر نسخ از روی آن نوشته شده، حذف شده است.^۴ او از کارگزاران دیوانی و مانند برادر خود مردی ادیب و شاعردوست بود که ابن رومی را مورد تفقد قرار می‏داد. از یکی از مدایح ابن رومی در حق او می‏توان دریافت که او مدتی حاکم قریة النعمان را بوده است.^۵

از آنجا که شاگردان نوبختیان در علم کلام، همگی در موضوع امامت کتاب‏هایی نگاشته‏اند، می‏توان ادعا کرد که بنونوبخت اهتمام ویژه‏ای به مباحث کلامی امامت داشته‏اند و با تربیت شاگردان کارآزموده در این موضوع زمینه‏ساز رشد مباحث امامت در میان متکلمان امامی پس از خود شدند.

ابن قبه ‏‏رازى: وی ‏‏که تقریباً معاصر بنونوبخت است، نخستین متکلمی است که می‏توان رگه‏هایی از آرای بنونوبخت را در اندیشه‏هایش یافت. شباهت‏های بسیاری در اندیشه‏های بنونوبخت و ابن قبه ‏‏در مبحث امامت وجود دارد. در این‏ باره نمونه‏هایی از شباهت‏های کلامی می‏تواند گره‏گشا باشد، که بر اساس آرای باقی‌مانده از آنان به آن اشاره می‌شود. ابوسهل و ابن قبه بر این اعتقادند که دین جز از راه استدلال و برهان شناخته نمی‏شود و بر شناخت استدلالی دین تأکید دارند. ابوسهل مانند ابن قبه نصّ بر امامت را بسیار در کانون توجه قرار داده است. او دلیل محکم این مسئله را صحت نصوص راویانی می‏داند که حتی شبهه تبانی و اجماع بر کذب نیز در آنان راه ندارد؛ چون با اختلاف «اوطان و هِمَم» (زیستگاه‏ها و انگیزه‏ها) که در آنان وجود دارد، امکان تبانی و اجماع بر کذب وجود ندارد. هم ابوسهل و هم ابن قبه نصوص امامت را متواتر و وجود نص بر امام را واجب عقلی می‏دانند و ظهور علم امام را از نشانه‏های امامت برمی‏شمردند. همچنین به اعتقاد آنها، برای هر امامی از امام پیشین، نصّ صادر می‏شود و امام از دنیا نمی‏‏رود مگر اینکه امام بعد از خود را تعیین می‏کند.^۶ ابوسهل و ابن