معتزله همراه و مخالف هشام است. اینکه برخی وی را از معتقدان به کسب می‏دانند،^۱ می‏تواند شاهدی باشد بر اینکه وی قدرت را مع‏الفعل و از سوی خدا می‏دانسته، اما معتقد بوده که انسان همان لحظه انجام دادن فعل می‏تواند فعل یا ترک را انتخاب کند. از این روست که هم هشام^۲ و هم ابن ‏راوندی^۳ به جبر متهم شده‏اند.

در بحث امامت نیز باید گفت ابوعلی جبایی معتقد است که ابن ‏راوندی متأثر از هشام و هم‏مسلک با اوست.^۴ ابن ‏راوندی در دو کتاب الامامه و فضیحة المعتزله که در آن از مبانی اندیشه امامت دفاع کرده، پایه برخی از مباحث خود را بر اندیشه‏های هشام گذاشته^۵ و اندیشه‏های او را گزارش نیز کرده است.^۶

در مباحث محتوایی این بحث میان هشام و ابن راوندی نیز باید اشاره کرد که شیعه در بحث انتخاب ابوبکر برای جانشینیِ پیامبر صلی الله علیه و آله و ردّ خلافت علی‏ بن ‏ابی‏طالب علیه السلام، همواره این رفتار مهاجرین و انصار را سرزنش می‏کرد. ابن ‏راوندی این بحث امامیه را از قول هشام نقل می‌کند و به تبیین و استدلالی کردن این نظریه می‏پردازد.^۷ مخالفان هشام می‏گفتند وی نخستین کسی بود که به مهاجرین و انصار طعن‏هایی داشته است^۸ و ابن ‏راوندی نیز در این موضوع کتاب‏هایی نگاشت.^۹ همچنین گفته شده که هر دو درباره ابوبکر، عمر، مهاجرین و انصار طعن دارند.^۱۰ ابن ‏راوندی همچنین در برابر نقد‏های جاحظ بر هشام در بحث گمراهی امت به سبب انتخاب نکردن علی علیه السلام، به‌شدت از هشام دفاع می‏کند.^۱۱

نکته دیگر اینکه متکلمان امامیه در کوفه قائل به نص جلی بودند؛^۱۲ با این حال، قاضی عبدالجبار

یکی دیگر از موضوعاتی که می‏تواند نزدیکیِ نظریِ ابن اروندی با هشام را نشان دهد بحث «خلق افعال» است. هشام در بحث خلق افعال معتقد بود فعل انسان را خداوند خلق می‏کند.^۱ اشعری در همانجا نسبت دیگری به هشام می‏دهد که وی بر این اعتقاد بوده که فعل انسان از این جهت که برخاسته از اراده اوست، اختیاری و از این جهت که تا سبب مهیجی از سوی خداوند ایجاد نشود فعل محقق نمی‏شود، اضطراری است. هشام در این نظریه کوشیده میان جبر و اختیار، جمع کند. در این موضوع ابن ‏راوندی «نظریه کسب» را طرح کرده است. وی معتقد بود خداوند افعال اختیاری انسان را می‏آفریند، ولی انسان است که آنها را کسب می‏کند.^۲ در واقع، ابن ‏راوندی و هشام هر دو معتقدند خداوند فعل اختیاری انسان را خلق می‏کند، ولی هشام می‏گوید انسان اراده می‌کند فعل را انجام دهد ولی تا سبب مهیج نیاید تحقق فعل بی‏معناست. ابن ‏راوندی نیز می‏گوید انسان است که با اراده خود فعل اختیاریِ مخلوق خدا را کسب می‏کند.

در بحث قدرت درباره نظر هشام و ابن راوندی باید گفت که غالب متکلمان امامیه در کوفه در بحث قدرت انسان و رابطه آن با مقدور، مع‏الفعل بودن استطاعت را پذیرفته‏اند؛^۳ به این معنا که خداوند هنگام انجام دادن فعل، قدرت را در انسان ایجاد می‏کند. هشام معتقد بود استطاعت از پنج امر تحقق می‏یابد: سلامت انسان، نبودن مانع برای اجرای فعل، فرصت انجام دادن فعل، ابزار اجرای فعل و سبب مهیج. هشام می‏گفت زمانی که این پنج مؤلفه جمع شوند فعل محقق می‏شود، ولی معتقد بود اگر سبب مهیجی که خداوند وارد می‏کند نباشد فعل محقق نمی‏شود. بنابر نظر هشام، استطاعت مع‏الفعل نیست، هم‏چنان‌که قبل‏الفعل نیز نمی‏باشد، بلکه ترکیبی از این دوست؛ البته این نظر هشام باید در تقسیم‏بندی بحث استطاعت میان نظریات مع‏الفعل قرار گیرد. ابوالحسن اشعری در توضیح نظریه ابن ‏راوندی می‏گوید که وی قدرت را همراه فعل می‏دانست، ولی معتقد بود قدرت هم بر فعل و هم بر ترک آن صلاحیت دارد؛ به این معنا که انسان در حال حدوث فعل، توانایی ترک آن را نیز دارد. همچنین انسان توانایی دارد در حال انجام دادن فعل آن را ترک کند.^۴

این نظر ابن ‏راوندی از سویی با نظر معتزله هماهنگ است و از سوی دیگر، با نظر هشام‏ بن‏ حکم در کوفه. در واقع، ابن ‏راوندی در این نظریه که استطاعت قبل‏الفعل است با معتزله مخالف بود و با هشام همراهی می‏کرد، ولی در این قسمت از نظریه که انسان توانایی بر انجام دادن ضد فعل را دارد با