روايات طبّ پيشگيرى را نيز مى توان بر مردم عرضه كرد و غالبا با معيارهاى علمى نيز سازگارند .
همين گونه است روايات مربوط به معالجه با قرآن و ادعيه .
در باره روايات درمان با داروهاى طبيعى ، بهترين راه ، آزمايش هاى علمى در باره آنهاست كه امروزه ، كار دشوارى نيست. ^۱
۷ . دكتر مصطفى خضر دونمز . وى ـ كه مصحّح كتاب ابونعيم است ـ نيز بر همين رأى است :
و خلاصة القول أنّ بعض الأدوية التى أوصاها النبى صلى الله عليه و آله وسلم لبعض الأمراض، نبتت عن معرفته و تجربته الشخصيتين و لم تنشأ من المعلومات التى هى وليدة الوحى. فليست ملزمة الزاما شرعيّا. و أمّا الأحاديث المتعلّقة بمبادى ء الطب و ما يدخل فى المجال الحكم الشرعى، هى حصيلة الوحى. ^۲
اينك پس از گزارش اجمالى اين سه ديدگاه ، در باره روايت هاى پزشكى و جايگاه آن ، راه درست تحليل و ارزيابى ، اين است كه نخست ، ادلّه و شواهد خاص مربوط به امر پزشكى بررسى گردد و سپس ادلّه عام و كلّى (يعنى اهداف رسالت و مقاصد دين) تا بتوان در پرتو آن ، رأيى را اتّخاذ كرد .

بررسى احاديث

در لابه لاى احاديث مربوط به طب ، روايتى بر ديدگاه نخستْ گواهى مى دهد ، يعنى امور پزشكى را بخشى از رسالت انبيا قلمداد مى كند. در مقابل ، روايت هاى ديگرى به تأييد پزشكى به عنوان يكى از دانش ها و تجربه هاى بشرى دلالت مى كند.
حال ، آيا مى توان بر پايه اين دو دسته روايت به نتيجه اى رسيد؟ نخست ، متن اين روايت ها را گزارش مى كنيم :

الف . احاديث دلالت كننده بر وحيانى بودن دانش پزشكى

آورد و سه قسمت از طبّ درمانى را از وظايف دين و دولت. وى معلوم نساخته كه در نهايت ، منظورش از آنچه جزو وظايف دين و رسالت انبيا قرار دارد ، كدام قسمت است. ^۱
۶ . محمّد محمّدى رى شهرى . نويسنده كتاب موسوعة احاديث الطبيّة ، در ارزيابى كلّى احاديث پزشكى چنين عقيده دارد :
آغاز شكل گيرى دانش طب ، ريشه اى وحيانى دارد ؛ ولى تجربه عالمان بر آن افزوده ، و آن را گسترش داده است. از اين رو نمى توان گفت كه وحى ، تنها راه دستيابى به دانش طب است. از سوى ديگر ، پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام ، دانشى گسترده داشته اند كه بخشى از آن ، علم طب محسوب مى شود ؛ لكن هيچ گاه به عنوان پزشك ، بدان رو نكرده اند. اين ، خود ، نشان از جدايى حوزه دين از حوزه طب دارد. از اين رو ، ورود امامان به عرصه پزشكى ، خاص است و نه عام و نوعى كرامت و اعجاز را نشان مى دهد. ^۲
ايشان در زمينه ارزيابى روايات پزشكى ، پس از نقل سخن صدوق ، مى نگارد :
گرچه اين سخن ، در كلّيت ، قابل پذيرش است ، لكن نتيجه آن ، محروم ساختن مردم از بخشى از گنجينه هاى علمى اهل بيت عليهم السلام است.
بر اين اساس ، روايات پزشكى را به سه دسته تقسيم مى كند :
۱ . آنچه به صورت معجزه در معالجه امراض و بيمارى ها از آنان سر زده است ؛
۲ . روايت هاى مربوط به بهداشت و پيشگيرى ؛
۳ . روايات مربوط به معالجه و درمان ، كه خود ، دو بخش است : درمان با دعا و قرآن ، و درمان با داروهاى مادى و طبيعى.
روايات بخش نخست ـ كه جنبه اعجاز و كرامت دارد ـ ، از دايره روايات پزشكى خارج است و به خودِ پيشوايان دينى اختصاص داشته است.