المهذّب ، عبد العزيز بن البرّاج ( ۴۰۰ ـ ۴۸۱ ق ) ، كتاب الطب ، ج ۲ ، ص ۴۴۴ ـ ۴۵۲ ؛
ـ الفصول المهمّة فى اُصول الأئمّة ، محمّد بن حسن الحرّ العاملى ( ۱۰۲۳ ـ ۱۱۰۴ ق ) . گفتنى است در چاپ جديد اين كتاب از سوى مؤسسة آل البيت ، بخش «طب و النوادر» در جلد سوم و به صورت جداگانه ، به چاپ رسيده و تعداد روايات آن ۴۳۲ حديث است ؛
ـ بحار الأنوار ، علّامه مجلسى ( م ۱۱۱۱ ق ) ، كتاب الطب ، ج۵۹ و ج ۹۵ ، ص ۱۸۳ ، باب الزكام.
مصادر حديثى شيعه كه به صورت روايات پزشكى اختصاص دارد ، عبارت اند از : ^۱
۱ . طبّ الرضا يا الرسالة الذهبية ، امام رضا عليه السلام ( ۱۵۳ ـ ۲۰۲ ق ).
اين رساله را علّامه مجلسى در بحار الأنوار ^۲ به چند طريق ، نقل كرده است . ^۳
داستان كتابت اين رساله چنين است كه مأمون عباسى ، در نيشابور ، جلسه اى تشكيل داد و گروهى از طبيبان و فلاسفه را نيز به آن مجلس فراخواند. در آن جلسه ، گفتگويى در باره پزشكى به ميان آمد. امام رضا عليه السلام در اين جلسه ، حضور داشتند و ساكت بودند. مأمون ، نظر امام رضا عليه السلام را خواستار شد. امام عليه السلام فرمود :
من هم تجربه هايى دارم و مطالبى از گذشتگان در اختيارم هست كه مى بايد آدمى ، آنها را بداند.
مأمون ، چون عازم بلخ بود و امام رضا عليه السلام در نيشابور مى مانْد ، نامه اى نوشت و از امام عليه السلام خواست تا اين مطالب را برايش بنويسد و امام رضا عليه السلام ، اين رساله را نوشت. چون

۱ . آيا روايات پزشكى، با روايت هاى احكامى كه ريشه در وحى دارند، همسان است؟
۲ . در صورت مثبت بودن پاسخ نخست ، چه قواعدى را در فهم اين روايت ها بايد معمول داشت؟
۳ . در صورت منفى بودن پاسخ ، اين روايت ها چه جايگاهى دارند و چگونه بايد با آنها تعامل داشت؟
اين نوشتار ، پس از ارائه گزارشى از مصادر حديثى مربوط به روايات پزشكى ، وحيانى بودن پزشكى و احاديث پزشكى را به بحث مى گذارد و ديدگاه هاى مختلف و مستندِ هر يك را به اجمالْ گزارش كرده ، تحليلى اجمالى از آن ارائه مى دهد. اين نوشته ، در واقع ، پرسش نخست از اين سه پرسش را به بحث مى گذارد و اميدوار است كه در نوشته اى ديگر ، به دو پرسش بعدى بپردازد. بر اين اساس ، مباحث اين نوشتار ، در دو قسمت تنظيم شده است : مصادر حديثى روايات پزشكى و وحيانى بودن روايات پزشكى .

يك. مصادر حديثى روايات پزشكى

چنان كه گذشت ، از دوره هاى نخستين تدوين حديث ، محدّثان ، با اختصاص بخشى از كتاب هاى حديثى يا تأليف جداگانه ، روايت هاى پزشكى را مورد اهتمام قرار داده اند. اين تلاش ها در دو حوزه حديث شيعه و اهل سنّت ، گزارش مى شود.

الف. مصادر حديثى شيعى

مصادر شيعى اى كه بخشى از آنها به روايات پزشكى اختصاص دارند ، عبارت اند از :
ـ الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام ( م ۲۰۲ ق ) ، باب الطب ، ص ۳۴۰ ـ ۳۴۱ ؛
ـ دعائم الإسلام ، نعمان بن محمّد بن الحيون ( م ۳۶۳ ق ) ، كتاب الطب ، ج ۲ ، ص ۱۳۵ ؛
ـ السرائر ، محمّد بن منصور الحلّى (ابن إدريس ) ( ۵۴۳ ـ ۵۹۸ ق ) ، كتاب الطب ، ج ۲ ، ص ۱۳۷ ؛