۴ . برخى از كتاب هاى الموضوعات ، به بيان قاعده براى شناخت احاديث جعلى پرداخته اند ، مانند : شماره ۲۱ .

دو. تحليل نگارش ها

چنان كه در مقدّمه ياد شد ، تحليل نگارش ها بر اساس قرون و مناطق جغرافيايى و گرايش هاى فكرى نويسندگان و نيز محورهايى كه در آن حديث جعل شده ، مى تواند افق هايى را براى پژوهش هاى گسترده بگشايد. در اين جا تحليل اين نگارش ها را در چهار محور دنبال مى كنيم :

الف . تحليل بر پايه پراكندگى و فراوانى بر حسب قرون

پراكندگى كتاب ها بر اساس قرون ، بدين صورت است :

آمار فراوانى بر اساس قرون ، بدين صورت است :

۱۰ . اللئالى المصنوعه ، سيوطى ، ش ۲۷ ؛
ـ ذيل اللئالى ، سيوطى ، ش ۲۸ ؛
ـ تنزيه الشريعة المرفوعة عن الأخبار الشنيعة الموضوعة ، ابن عراق ، ش ۳۵ .
۱۱ . تمييز الطيب من الخبيث فيما يدور على ألسنة الناس من الحديث ، ابن الديبع ، ش ۳۳ ؛
ـ اسنى المطالب فى أحاديث مختلفة المراتب ، محمّد بن السيّد درويش الحوت ، ش ۵۰ .
۱۲ . اتقان ما يحسن ، عامرى قرشى ، ش ۴۰ ؛
ـ الجد الحثيث فى بيان ما ليس بحديث ، ابن سعودى العامرى ، ش ۴۲ .
در واقع ، اين ۷۸ عنوان كتاب ، بر اساس اين دسته بندى ، به سه گروه تقسيم مى شوند :
۱ . كتب اصلى ، ۱۵ عنوان ؛
۲ . كتب فرعى يا ناظر ، ۲۸ عنوان ؛
۳ . غير آن دو ، ۳۵ عنوان .

د . سبك كتاب ها

كتب «الموضوعات» از نظر سبك و شيوه ، يكسان نيستند ؛ بلكه به گونه هاى مختلفْ قابل تقسيم اند كه به برخى از آنها با ذكر نمونه اشاره مى كنيم :
۱ . برخى از اين كتاب ها به گردآورى روايات ضعيف يا جعلى پرداخته اند و هيچ گونه نظم و ترتيبى در آنها موجود نيست ، مانند شماره هاى ۱ ، ۲ و ۷ .
۲ . برخى ديگر ، به گردآورى روايات پرداخته اند ؛ ولى از نظم و ترتيب برخوردارند و علاوه بر آن ، به ذكر دليل ضعف يا جعل نيز مى پردازند ، مانند شماره هاى ۵ ، ۶ و ۸ .
۳ . برخى از اين كتب ، تنها به استخراج احاديث ضعيف از كتاب هاى ديگر پرداخته اند ، مانند شماره هاى ۳ ، ۴ ، ۱۴ ، ۲۰ ، ۲۲ ، ۵۵ و ۵۷ ـ ۶۳ .