خَشيَةُ اللَّهِ رَأسُ كُلِّ حِكمَةٍ .^۱
بيم از خداوند عزّ وجلّ ، اساس هر حكمتى است .
حكمت حقيقى ، جاذبه‏اى عقلانى بر ضدّ كشش‏هاى نفسانى است‏^۲ كه هر اندازه در جان انسانْ قوّت يابد ، به همان اندازه ، تمايلات نفسانى در او ضعيف مى‏شوند ،^۳ تا آن جا كه كاملاً از بين مى‏روند .^۴ در اين حال است كه عقل به طور كامل ، زنده مى‏گردد^۵ و اداره انسان را به دست مى‏گيرد و از آن پس ، زمينه‏اى براى انجام دادن كارهاى ناشايست ، در وجود انسان ، باقى نمى‏مانَد . در نتيجه ، حكمت ، با عصمت ، همراه مى‏گردد^۶ و در نهايت ، همه ويژگى‏هاى حكيم و عالِم حقيقى ، براى آدمى حاصل مى‏گردد و در بالاترين مراتب علم و حكمت ، به والاترين درجات خودشناسى ، خداشناسى ، امامت و رهبرى دست مى‏يابد .

سرآمد حكيمان‏

پيامبران الهى ، سرآمد حكيمانى هستند كه به قلّه‏هاى حكمت علمى ، عملى و حقيقى دست يافته‏اند ، و از جانب خداوند سبحان ، مأمور آموختن علم و حكمت به جامعه بشر شده‏اند .

۲ . حكمت عملى‏

حكمت عملى ، برنامه عملىِ رسيدن به مرتبه انسان كامل است. از نگاه قرآن و احاديث ، هم دانش و هم عملى كه مقدّمه تكامل انسان اند ، «حكمت» ناميده مى‏شوند ، با اين تفاوت كه دانش ، پلّه نخست تكامل ، و عمل ، پلّه دوم آن است . احاديثى كه حكمت را به فرمانبرى از خداوند متعال ، مدارا با مردم ، دورى از گناهان ، و اجتناب از نيرنگْ تفسير كرده‏اند ، به اين نوع از حكمت ، اشاره دارند .^۱

۳ . حكمت حقيقى‏

حكمت حقيقى ، نورانيّت و بصيرتى است كه در نتيجه به كار بستنِ حكمت عملى در زندگى ، براى انسان ، حاصل مى‏گردد . در واقع ، حكمت علمى ، مقدّمه حكمت عملى ، و حكمت عملى ، سرآغاز حكمتِ حقيقى است و تا انسان بدين پايه از حكمت نرسيده است ، حكيمِ حقيقى نيست ، هر چند بزرگ‏ترين استاد حكمت باشد .
حكمت حقيقى ، در واقع ، همان جوهر دانش و نورِ دانش و دانشِ نور است . از اين رو ، خواصّ دانش حقيقى و آثارش ، بر آن ، مترتّب مى‏گردد ، كه از مهم‏ترينِ آنها بيم از خداوند متعال است :
(إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُاْ .^۲
از بندگان خدا ، تنها دانايان اند كه از او بيم دارند) .
در كلام پيامبر خدا ، حكمت حقيقى ، عيناً بر اين اثر ، منطبق شده است ، آن جا كه مى‏فرمايد :