57
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

۵. در دسته پنجم «یأس» متضاد «طمع» معرفی شده است. در روایت معروف به جنود عقل و جهل نقل شده است که: «وَالطَّمَعُ وَ ضِدَّهُ الْیأْس» (همان: ۱/۱۰).

۶. در دسته ششم مفهوم «یأس» به «رجا» نسبت داده شده است. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «إِذَا أَرَادَ أَحَدُکمْ أَنْ لَا یسْأَلَ رَبَّهُ شَیئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْییأَسْ مِنَ النَّاسِ کلِّهِمْ وَ لَا یکونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا عِنْدَ اللَّهِ» (همان: ۲/۱۴۸).

۷. در دسته دیگر «قنوط» متضاد «رجا» معرفی شده است. در روایت جنود عقل و جهل آمده است: «وَالرَّجَاءُ وَ ضِدَّهُ الْقُنُوط» (همان: ۱/۱۰).

جدول (۲ ـ ۲): روایات مختلف در مفاهیم مقابل امل و رجا از کتب رتبه الف وب

درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
56

به ‌هر حال، در بررسی لغوی ترتیب و ترتّب مفاهیم مذکور و نسبت هر یک با دیگری تا حدودی روشن می‌شود، اما به نظر می‌رسد در نگاه روایات اسلامی ترتیب مذکور به گونه دیگری باشد.

در بررسی روایات در این زمینه با بیانات متنوعی مواجه می‌شویم که به تبیین نیازمندند. در جست‌وجوی مفاهیم سه‌گانه «خیبه» و «یأس» و «قنوط» در منابع روایی «الف» و «ب» که تقریباً با تمام مشتقات اسمی و فعلی آنها انجام گرفته است، در نگاه اولیه با روایاتی مواجه می‌شویم که برداشت‌های متفاوتی از مفاهیم مذکور را به ذهن القا می‌کند. این روایات در یک دسته نیستند، بلکه در هفت دسته جای می‌گیرند (نک.: جدول ۲ ـ ۲):

۱. دسته‌ای از روایات مفهوم «خیبه» را به «رجا» نسبت داده‌اند. همچون روایت ابا بصیر از امام صادق علیه السلام: «إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ یوْمَ عَرَفَةَ فَقُلِ اللَّهُم... فَلَا تُخَیبِ الْیوْمَ رَجَائِی» (صدوق، ۱۴۱۳: ۲/۵۵۶)‌.

۲. دسته دیگر «خیبه» را در کنار مفهوم «طمع» به کار برده‌اند. مثلاً در خطبه امام علی علیه السلام آمده است: «رُبَّ طَمَعٍ خَائِبٍ وَ أَمَلٍ کاذِبٍ وَ رَجَاءٍ یؤَدِّی إِلَی الْحِرْمَان» (کلینی، ۱۳۸۸: ۸/۱۸)‌.

۳. در دسته سوم مفهوم «خیبه» به «امل» منتسب شده است. برای نمونه در بیان سیره رسول خدا صلی الله علیه و اله با همنشیان خود آمده است: «کانَ دَائِمَ الْبِشْرِ... وَ لَا یخَیبُ فِیهِ مُؤَمِّلِیه» (صدوق، ۱۳۷۸: ۱/۳۱۹)‌.

۴. دسته چهارم «یأس» را به «امل» منتسب کرده‌اند. در حدیث قدسی آمده است: «لَأَقْطَعَنَّ أَمَلَ کلِّ مُؤَمِّلٍ [مِنَ النَّاسِ] غَیرِی بِالْیأْسِ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۶۳).

تعداد بازدید : 2450
صفحه از 157
پرینت  ارسال به