تجربیات دیگران استفاده کنیم.

کتاب پيش‏رو با هدف توجه دادن به مهجور ماندن دانش مفردات قرآن نسبت به دیگر شاخه‏های علوم قرآنی، در دو بخش تدوين شده است: الف) مبانی نظر و دستگاه انتقادی؛ ب) بررسی زبان‏شناختی برخی از واژگان مشترک در قرآن و تورات. رویکرد نويسنده در هر دو بخش، زبان‏شناسی تاریخی است. البته در زبان‏شناسی تاریخی نیز، از ميان زبان‎های سامی، تمرکز عمده بر عبری (زبان تورات) و عربی (زبان قرآن) است.

بخش نخست، دربردارنده سه فصل است که عبارت‎اند از: ۱. آسيب‏شناسی قاموس‏های عربی، ۲. نگاه مقايسه‏ای به برخی قاموس‏های تورات و قرآن، ۳. برخی از بايسته‏ها در ريشه‏شناسی مفردات قرآن.

بخش دوم متضمن مباحثی در ريشه‏شناسیِ حدود ۳۰ واژه مشترک در قرآن و تورات است که مجموعه‏ای از اعلام توراتی ـ قرآنی و تعدادی از مفاهیم الهیاتی مشترک میان قرآن و تورات را در برمی‌گيرد. اميدوارم مطالب ارائه‏شده، گامی هرچند كوچک در پیشبرد این مباحث به شمار آيد. در نهايت، اين پژوهش پس از دو سال كوشش و تحمل سختی‏های گوناگون به پايان رسيد؛ اما به رغم دقت بسيار، باز هم ممكن است برخی غلط‏ها و لغزش‏ها بر جای مانده باشد، كه اميدوارم خوانندگان دانشمند با تذكر آنها، اين كمينه را برای ادامه مسير تشويق كنند.

سپاسگزاری

سرانجام، مراتب امتنان و تشکر خود را به حضور مسئولان محترم پژوهشگاه قرآن و حدیث، به‎ویژه ریاست محترم پژوهشکده تفسیر اهل بیت: حجت‎الإسلام عبدالهادی مسعودی و آقای محمد مرادی، معاون محترم این پژوهشکده تقدیم می‏دارم که انجام این تحقیق بدون حمایت ایشان ممکن نبود. همچنین از آقای

ویراست‏های مختلف کتاب گزنیوس خواهیم دید که چگونه نسل‏های بعدی همگام با تحولات مباحث زبان‏شناسی و یافته‏های باستان‏شناسان تا یک قرن بعد بازنگری آن را ادامه دادند. رشد سريع مباحث نظری زبان‏شناسی از يک سو و کشف کتيبه‏های مختلف به زبان‎های سامی باستان در خاورميانه از سوی ديگر، موجب شد در نیمه دوم قرن بیستم نگارش یک قاموس جامع، تنها در گرو کار گروهی ممکن گردد. نمونه ایدئال یک همکاری گسترده را در واژه‏نامه الهیاتی عهد عتیق (TDOT) می‏بینیم که نتیجه ۲۵ سال کار جمعیِ بیش از ۵۰ نویسنده با تخصص‏های مختلف زیر نظر سه سرویراستار اصلی، بوتروک، رینگرن و یوزف فابری است. معرفی عوامل تهيه اين اثر و سطوح مختلف همکاری ايشان در فصل سوم از بخش نخست خواهد آمد. اجمالاً در اينجا بايد بگويم که اين واژه‏نامه نماینده یک کار گروهی به معنای واقعی کلمه است: همکاری متخصصان مختلف در موضوعی مشترک. اين در حالی است که کماکان تلقی رايج در جامعه علمی ما از کار جمعی، صرفاً همکاری تعدادی پژوهشگر با توانایی‏های یک‎سان است!

به‏هرحال، در حوزه زبان‏شناسی تاریخی قرآن از این جهت خلأ بزرگی وجود دارد و تا کنون طرحی چنین عمیق و گسترده انجام نشده و طبیعتاً اثری هم با ملاک‏های ریشه‏شناسی نوین به رشته تحریر درنیامده است؛ چراکه هنوز بسترهای لازم برای تحقق چنین کارهایی فراهم نشده است. صرف‏نظر از برخی تک‏نگاری‏های پراکنده که برخاسته از علاقه شخصی پژوهشگران معدودی بوده، عمده قاموس‏هایی که در دهه‏های اخیر نوشته شدند یا در حال نگارش‏اند، در روش و نتيجه در همان فضای سنتی تنفس می‏کنند؛ تا جايی که می‏توان آنها را بسط و توسعه مفرداتِ راغب اصفهانی محسوب کرد، و اساساً با منابع نوين زبان‏شناسی تورات عبری فرسنگ‏ها فاصله دارند. اگر به تحول در مطالعات زبان‏شناسی در علوم قرآنی علاقه‎مند هستیم، باید از