91
درآمدي بر تفسير جامع روايي

تحميل كند . او معناى آيه را مى‏گويد ، نه رأى خود را (در باره مقصود آيه) .
بنا بر اين ، مقصود از حرمت تفسير به رأى ، تحميل آراى مبتنى بر حدس و گمان و استحسان ، بر قرآن است و شامل حمل الفاظ اين كتاب آسمانى بر معانى واضح لغوى و عرفى آن نمى‏شود . ۱
مؤيّد اين مدّعا ، احاديثى است كه اهل بيت عليهم السلام در آنها روش استخراج احكام اسلام از قرآن را به اصحاب خود ، تعليم داده‏اند . نمونه روشن آن ، روايت عبد الأعلى است كه مى‏گويد :
قُلتُ لِأَبى عَبدِ اللَّهِ عليه السلام: عَثَرتُ فَانقَطَعَ ظُفرى فَجَعَلتُ عَلى‏ إصبَعى مَرارَةً ، فَكَيفَ أصنَعُ بِالوُضوءِ؟
قالَ: يُعرَفُ هذا و أشباهُهُ مِن كِتابِ اللَّهِ عزّوجلّ :(مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ).
۲ اِمسَح عَلَيهِ . ۳

به امام صادق عليه السلام گفتم : پايم لغزيد و ناخنم شكست و من ، مقدارى مرهم روى انگشتم گذاشته‏ام . حال ، براى وضو چه كنم؟
فرمود : «حُكم اين و امثال آن ، از كتاب خداوند عزّوجلّ دانسته مى‏شود :(خدا در دين ، بر شما سختى قرار نداده است).
بر آن [انگشتِ مرهم نهاده‏] ، مسح كن» .

نقد دليل دوم‏

بى شك ، فهم معارف قرآن ، مراتبى دارد كه احاطه به همه مراتب آن ،

1.براى توضيح بيشتر ، ر .ك : فرائد الاُصول : ج ۱ ص ۱۳۵ (الأمارات المعمولة فى استنباط الأحكام الشرعيّة من ألفاظ الكتاب و السنّة) .

2.حج : آيه ۷۸ .

3.الكافى : ج ۳ ص ۳۳ ح ۴ ، تهذيب الأحكام : ج ۱ ص ۳۶۳ ح ۱۰۹۷ .


درآمدي بر تفسير جامع روايي
90

كه ظاهر به نظر مى‏رسد ، ظهورِ آن ، بَدْوى است و با تأمّل ، از بين خواهد رفت . در نتيجه ، براى فهم آنها ، رجوع به خاندان پيامبر خدا ، ضرورى است .

نقد دليل اوّل‏

دليل نخست اخباريان ، «حرمت تفسير به رأى در اسلام» است . بى‏ترديد ، طبق احاديثى كه بدانها اشارت رفت ، تفسير به رأى ، جايز نيست ؛ امّا حرمت تفسير به رأى ، نمى‏تواند مدّعاى آنان را اثبات نمايد ؛ زيرا :
اوّلاً حمل كردن لفظ بر معناى واضِح آن ، تفسير نيست ؛ چون تفسير ، به معناى تبيين و توضيح معناى غير واضح است ۱ و به تعبير شيخ انصارى ، تفسير ، عبارت است از «كشف القَناع (پرده برداشتن)» ، ۲ و حمل لفظ بر معناى ظاهر آن ، كشف امر مستور نيست .
ثانياً بر فرض كه حمل لفظ بر معناى ظاهرِ آن ، تفسير ناميده شود ، اين عمل ، تفسير به رأى نيست ؛ زيرا رأى و نظريه در جايى صدق مى‏كند كه معناى آيه ، روشن نباشد . در اين صورت ، مفسّر مى‏گويد : «به نظر من ، مقصود ، اين است» ؛ امّا در جايى كه معناى لغوى و عرفى آيه روشن است ، مفسّر ، از خود ، رأى و ديدگاهى ندارد تا بر قرآن ،

1.فسر ، مادّه‏اى است كه بر بيان چيزى و روشن ساختن آن ، دلالت مى‏كند (معجم مقاييس اللغة : ج ۴ ص ۵۰۴) . «فسّر الأمر» ، يعنى : آن مسئله را واضح ساخت و بيان كرد و «فسّر المغطّى» ، يعنى : از آن پنهان ، پرده برداشت (المنجد : مادّه «فسر») .

2.فرائد الاُصول : ج ۱ ص ۵۷ .

  • نام منبع :
    درآمدي بر تفسير جامع روايي
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3473
صفحه از 190
پرینت  ارسال به